FAMILIARISE YOURSELF WITH SANSKRIT
LESSON – 2
The present tense
forms of root अस् (to
be) are :
forms of root अस् (to
be) are :
Singular dual plural
3rd
person अस्ति स्तः
सन्ति
person अस्ति स्तः
सन्ति
2nd
person असि स्थः
स्थ
person असि स्थः
स्थ
1st
person अस्मि स्वः
स्मः
person अस्मि स्वः
स्मः
Examples :
अहं कः अस्मि ? Who am I?
त्वं छात्रः असि
You are a student.
You are a student.
त्वं कः असि ? Who are you?
अहं शिक्षकः अस्मि
I am a teacher
I am a teacher
सः कः अस्ति? Who is he?
सः सेवकः अस्ति
He is a servant.
He is a servant.
Most of the time,
the above sentences are written omitting the verb which is understood :
the above sentences are written omitting the verb which is understood :
त्वं छात्रः असि
-> त्वं छात्रः
(असि is
understood)
-> त्वं छात्रः
(असि is
understood)
अहं शिक्षकः अस्मि
-> अहं शिक्षकः (अस्मि is understood)
-> अहं शिक्षकः (अस्मि is understood)
सः सेवकः अस्ति
-> सः सेवकः
(अस्ति is
understood)
-> सः सेवकः
(अस्ति is
understood)
In practice, the words are joined as under when the verb is
supplied:
supplied:
त्वं छात्रः असि
-> त्वं छात्रोऽसि (छात्रः + असि = छात्रोऽसि)
-> त्वं छात्रोऽसि (छात्रः + असि = छात्रोऽसि)
अहं शिक्षकः अस्मि
-> अहं शिक्षकोऽस्मि (शिक्षकः + अस्मि = शिक्षकोऽस्मि)
-> अहं शिक्षकोऽस्मि (शिक्षकः + अस्मि = शिक्षकोऽस्मि)
सः सेवकः अस्ति -> सः सेवकोऽस्ति (सेवकः + अस्ति = सेवकोऽस्ति)
Some more pronouns:
3rd person Singular dual
plural
plural
अयं इमौ इमे
= this ( masculine)
= this ( masculine)
इयं इमे इमाः =
this (feminine)
this (feminine)
इदं इमे इमानि =
this (neuter)
this (neuter)
एषः एतौ एते
= this ( masculine)
= this ( masculine)
एषा एते एताः = this (feminine)
एतत् एते एतानि = this
(neuter)
(neuter)
अयं बालकः = This is a
boy (‘अस्ति’ is
understood)
boy (‘अस्ति’ is
understood)
इयं बालिका = this is
a girl
(‘अस्ति’ is understood )
a girl
(‘अस्ति’ is understood )
इदं छत्रं = this is an umbrella (‘अस्ति’ is understood
)
)
इमौ बालकौ These two are boys
(स्तः is
understood)
(स्तः is
understood)
इमे बालिके These two are girls
(स्तः is
understood)
(स्तः is
understood)
इमे छत्रे These two are
umbrellas (स्तः is
understood)
umbrellas (स्तः is
understood)
इमे बालकाः these are
boys (सन्ति is understood)
boys (सन्ति is understood)
इमाः बालिकाः these are
girls (सन्ति is understood)
girls (सन्ति is understood)
इमानि छत्राणि these are umbrellas (सन्ति is understood)
एषः मम वामः ह्स्तः
this is my left hand
this is my left hand
एषः मम दक्षिणः हस्तः
this is my right hand
this is my right hand
एतौ मम हस्तौ These are my two hands
Case
endings for masculine nouns ending with ‘ अ’ – देव शब्दः
endings for masculine nouns ending with ‘ अ’ – देव शब्दः
Nominative (subject) देवः देवौ
देवाः
देवाः
Accusative (direct object) देवं देवौ
देवान्
देवान्
Instrumental देवेन
देवाभ्याम् देवैः
देवाभ्याम् देवैः
Dative (indirect
object) देवाय
देवाभ्याम् देवेभ्यः
object) देवाय
देवाभ्याम् देवेभ्यः
Ablative देवात्
देवाभ्याम् देवेभ्यः
देवाभ्याम् देवेभ्यः
Possessive देवस्य
देवयोः देवानाम्
देवयोः देवानाम्
Locative देवे देवयोः देवेषु
Vocative देव देवौ देवाः
Case
endings for masculine nouns ending with ‘ अ’ – राम शब्दः
endings for masculine nouns ending with ‘ अ’ – राम शब्दः
Nominative (subject) रामः रामौ रामाः
Accusative (direct object) रामं रामौ रामान्
Instrumental रामेण
रामाभ्याम् रामैः
रामाभ्याम् रामैः
Dative (indirect
object) रामाय
रामाभ्याम् रामेभ्यः
object) रामाय
रामाभ्याम् रामेभ्यः
Ablative रामात्
रामाभ्यांम् रामेभ्यः
रामाभ्यांम् रामेभ्यः
Possessive रामस्य
रामयोः रामाणाम्
रामयोः रामाणाम्
Locative रामे रामयोः रामेषु
Vocative राम
रामौ रामाः
रामौ रामाः
रामो राजमणिः सदा विजयते रामं रमेशं भजे
रामेणाभिहता निशाचरचमू रामाय तस्मै नम:।
रामात् नास्ति परायणं परतरं रामस्य दासोऽस्म्यहम्
रामे चित्तलयः सदा भवतु मे भो राम मामुद्धर ॥
All case endings for ‘राम’ शब्द (singular) are in the above
sloka. Commit this to memory for easy
recall.
sloka. Commit this to memory for easy
recall.
रामः राजमणिः सदा विजयते – Rama, the jewel among kings, is ever victorious
रामं रमेशं भजे – (I)
worship Rama, consort of Lakshmi (I is understood)
worship Rama, consort of Lakshmi (I is understood)
रामेण अभिहताः निशाचरचमू By Rama were killed the armies of
rakshasas
rakshasas
रामाय तस्मै नमः – For that Rama are my prostrations
रामात् नास्ति परायणं परतरं – there is none greater than Rama
in whom one can take
in whom one can take
refuge.
रामस्य दासः अस्मि अहम्
– I am the servant of Rama
– I am the servant of Rama
रामे चित्तलयः सदा भवतु मे – Let my mind
always dwell in Rama
always dwell in Rama
भो राम मामुद्धर – O Rama! lift
me up from this (samsara etc)
me up from this (samsara etc)
All words of masculine gender ending with ‘अ’ will have
their case endings similar to the ‘राम’ शब्द given
above. Annexure I gives a detailed list
of these words.
their case endings similar to the ‘राम’ शब्द given
above. Annexure I gives a detailed list
of these words.
Note the ण and णां
instrumental singular and possesssive plural. This will be न and नां respectively in शिवः , कृष्णः etc (शिवेन, शिवानां; कृष्णेन, कृष्णानां) and many other
words. नरः will be नरेण
and नराणां as in
the case of ’राम’ .
instrumental singular and possesssive plural. This will be न and नां respectively in शिवः , कृष्णः etc (शिवेन, शिवानां; कृष्णेन, कृष्णानां) and many other
words. नरः will be नरेण
and नराणां as in
the case of ’राम’ .
‘न’ becomes ‘ण’ in the
following cases:
following cases:
In single words (समानपद) when preceded by ‘र्’
or ‘ष्’ as in
नृणाम् , पितॄणाम् ,
or ‘ष्’ as in
नृणाम् , पितॄणाम् ,
भ्रातॄणाम् . चतुर्णाम् , पुष्णाति, मुष्णाति etc.
When in समानपद
‘र्’ ओर् ’ष्’ is preceded
by any of the following letters:
‘र्’ ओर् ’ष्’ is preceded
by any of the following letters:
Any vowel, ह्, य्, व्, र्, क्, ख्, ग्, घ्, ङ्, प्, फ्, ब्, भ्, म्, anuswara or upasarga
as in the following examples:
करणम् , हरणम् , तरणम् , मरणम् , कराणाम्, नराणाम् , कुमाराणाम् , हरिणा,
ऋषिणा, हरीणाम्, ऋषीणाम् , प्रभुणा, गुरुणा, नरेण, करेण, कुमारेण, उत्तरायणम्, अग्रणी, ग्रामणी, इक्षुवण्म्, आम्रवणम्, पूर्वाह्णः, अप्राह्णः etc.
ऋषिणा, हरीणाम्, ऋषीणाम् , प्रभुणा, गुरुणा, नरेण, करेण, कुमारेण, उत्तरायणम्, अग्रणी, ग्रामणी, इक्षुवण्म्, आम्रवणम्, पूर्वाह्णः, अप्राह्णः etc.
Exercise : Given in the annexure
are words of masculine gender ending with ‘अः’
are words of masculine gender ending with ‘अः’
in nominative case, singular.
Write out as many words as possible in the eight vibhaktis, in singular,
dual and plural forms as per the ’राम’ शब्द given above
Write out as many words as possible in the eight vibhaktis, in singular,
dual and plural forms as per the ’राम’ शब्द given above
well explained and easily understandable especially the vibhaktis