FAMILIARIZE YOURSELF WITH SANSKRIT 

                          LESSON 23

      
        EXAMPLES OF WORD
FORMATIONS IN SANSKRIT

The following  verses 
under   ’वारिवर्गः’
chapter in Amarakosa  list the synonyms for ‘water’:

        आपः स्त्री भूम्नि वार्वारि सलिलं कमलं जलं।

    पयः कीलालममृतं जीवनं भुवनं वनं।

    कबन्धमुदकं पाथः पुष्करं सर्वतोमुखं।

    अंभोऽर्णस्तोयपानीयनीरक्षीरांबुशम्बरं।

    मेघपुष्पं घनरसःत्रिषु द्वे आप्यमम्मयम् ॥  

आपः ((always 
plural), वाः, वारि, सलिलं, कमलं, जलं, पयः, कीलालं, अमृतं, जीवनं, भुवनं, वनं, कबन्धं, उदकं, पाथः, पुष्करं, सर्वतोमुखं, अंभः, अर्णः, तोयं, पानीयं, नीरं, क्षीरं, अम्बु, शम्बरं, मेघपुष्पं, घनरसः

A number of words are formed using the above synonms of water. Given
below are a few common examples where synonyms for lotus are derived from
synonyms for water using the suffix ’जं’’

In sl 1 above the joining is straight forward

In sl nos. 2 to 7 the terminal nasal sound is dropped
before ‘जं’ is added

In sl nos. 8 and 9 the terminal visarga (“:”) is
replaced by the vowel ‘ओ’

In sl no. 10 the ‘प्’ at the end is changed to ‘ब्’ before adding ‘जं’

Note: कमलं  is a synonym for water as well as lotus.  Therefore कमलं + दं = कमलदं is not
used as a synonym for lotus.

The lotus has its own synonyms apart from those derived as above. The
following verses from Amarakosam give the synonyms of lotus
    

पद्मं नलिनमरविन्दं महोत्पलम्।

सहस्रपत्रं कमलं शतपत्रं कुशेशयम्।

बिसप्रसूनराजीवपुष्कराम्भोर्हाणि च।

[पद्मं, नलिनं, अरविन्दं, महोत्पलं, सहस्रपत्रं, कमलं, शतपत्रं, कुशेशयं, बिसं,
प्रसूनं, राजीवं,

पुष्करं, अम्भोरुहं]

Adding the suffix ‘दं’ to
the synonyms for water yields synonyms for cloud. For example जलं+ दं = जलदं (means something which gives water. Here it is cloud).
A few common examples of synonyms for cloud derived from synonyms for water are
given below

Please note that the transformation taking place while adding the suffix
‘दं’ is similar to that of ‘जं’

Cloud has its own synonyms apart from those derived as above. The
following verses from Amarakosam give the synonyms for cloud

अभ्रं मेघो वरिवाहः स्तनयित्नुर्वलाहकः।

धाराधरो जलधरस्तडित्वान्वारिदोंऽबुभृत्।
घनजीमूतमुदिरजलमुग्धूमयोनयः॥    

अभ्रं, मेघं, वारिवाहः, स्तनयित्नुः, वलाहकः, धाराधरः, जलधरः, तडित्वान्, वारिदः,
अंबुभृत्

घनः, जीमूतः, मुदिरः, जलमुक्, धूमयोनिः  

.

Synonyms for ocean (sea) can be formed by adding ‘धिः’ to synonyms of water.  Common examples are :

पयोनिधिः, पाथोनिधिः, अंभोनिधिः are
some common synonyms for ocean (sea) derived by adding ‘निधिः’  to synonyms
of water.

Ocean (sea) has its own synonyms apart from those derives as above:

See the following verses from Amarakosa

समुद्रोऽब्धिरकूपारः पारावारस्सरित्पतिः।

उदन्वानुदधिस्सिन्धुः सरस्वान् सागरोऽर्णवः।

रत्नकरओ जलनिधिर्यादःपतिरपांपतिः।।

समुद्रः, अब्धिः, अकूपारः, पारावारः, सरित्पतिः, उदन्वान्, उदधिः, सिन्धुः,
सरस्वा, सागरः, अर्णवः,

रत्नाकरः, जलनिधिः, यादःपतिः, अपांपतिः

      

The following  verses 
under   ’भूवर्गः’
chapter in Amarakosa  list the synonyms for ‘Earth’:

भूर्भूमिरचलाऽनन्ता रसा विश्वंभरा स्थिरा।

धरा धरित्री धरणी क्षोणी ज्या काश्यपी क्षितिः॥

सर्वंसहा वसुमती वसुधोर्वी वसुन्धरा।

गोत्रा कुः पृथिवी पृथ्वी क्ष्माऽवनिर्मेदिनी मही ॥

विपुला गह्वरी धात्री गौरिळा कुम्भिनी क्षमा

जगती रत्नगर्भा सा भूतधात्र्यब्धिमेखला ॥

भूः, भूमिः, अनन्ता, रसा, विश्वंभरा, स्थिरा, धरा, धरित्री, धरणी, क्षोणी, ज्या, काश्यपी, क्षितिः, सर्वंसहा, वसुमती, वसुधा, उर्वी, वसुन्धरा, गोत्रा, कुः, पृथिवी, पृथ्वी, क्ष्मा, अवनिः, मेदिनी, मही, विपुला, गह्वरी, धात्री, गौः, इला, कुम्भिनी, क्षमा, जगती, रत्नगर्भा, भूतधात्री, अब्धिमेखला

Synonyms for mountain can be derived by suffixing ‘धरः’  or ‘भृत्’

   
भूः + धरः = भूधरः, भूः+भृत् =भूभृत्

    धरा + धरः = धराधरः

    क्षोणी + धरः = क्षोणीधरः

    मही + धरः = महीधरः,
महीभृत्  etc. etc.

Synonyms for King can be formed by adding पतिः to the
synonyms of भूमिः

    भू + पतिः = भूपतिः

    धरणी + पतिः
= धरणीपतिः

    क्षोणी + पतिः
= क्षोणीपतिः

    मही + पतिः =
महीपतिः 

    जगती +पतिः =
जगतीपतिः  etc. etc.

                                –oOo–

   

          

        FAMILIARIZE YOURSELF WITH SANSKRIT

                          LESSON 22

                      

                     संस्कृत व्यवहार साहस्री – ७

In these lessons,
 under the above title,  are presented simple sentences in Sanskrit
which can be used in day to day conversations at the very mundane level.  There are a thousand sentences covering day
to day interactions at the home, school, office, market, festivals, religious
and other functions etc.  Practice of
these sentences, it is hoped, will enable children and adults to communicate in
grammatical Sanskrit at the most elementary level in day-to-day situations. The
English translation conveys the meaning without attempting a word for word
translation which is not practical due to differences in syntax, structure of
sentences, cultural differences etc.

गृहसंभाषणम् ( Conservation at home)

   23.  मातापितरौ
– परस्परम् ( between mother and father)

अद्य किञ्चित् पूर्वं
आगच्छन्ति वा?  Will you come a bit early
today, please

किमर्थं? कः विशेषः?  For what purpose? What is special?

सायं आगमनसमये फेनकम्
आनयन्तु While coming in the evening bring some soap

रविवासरे तान् आह्वयामः
वा?  Shall we invite them on Sunday?

बालिका ’किमपि आवश्यकम्’
इति वदति स्म  The girl was talking about
something she wanted

अवश्यं स्मृत्वा आनयन्तु
 Please remember to bring without fail

प्रतिदिनमपि कः अयं
विलंबः?  Why late every day?

अद्य कस्मिन् समये
आगच्छन्ति? What time you will come today?

कुञ्चिकां पार्श्वगृहे
दत्त्वा गच्छामि I shall give the key in the next house and then go

किमिति पदे पदे आह्वयन्ति?
Why do you call every now and then?

सर्वं तत्रैव सन्ति,
किञ्चित् पश्यन्तु  Everything is there
only, please look around a bit

अद्य भोजनं किमपि अस्ति
वा? Is there anything to eat now?

अद्य काफी-कीफी किमपि
अस्ति वा? Today coffee or something is there?

इदानीमपि स्नानं न
कृतम्  You haven’t bathed until now

भवंतः किल- मास्तु
इति उक्तवन्तः You only had said ‘not required’?

समये एकमपि/किमपि न
लभ्यते When required even one/ nothing is available

वेतनं लब्धं वा?
Got your salary?

क्षीरार्थं अद्य एव
दातव्यं अस्ति  For milk (we) have to give
today itself

एते सर्वदा कलहं कुर्वन्ति
These people always quarrel

किमर्थं एवं वदन्ति
Why do you say so?

अस्ति वा नास्ति वा
इति प्रथमं एव द्रष्टव्यम्    The first
thing to be seen is whether it exists or does not exist.

मार्गे सौचकं विचार्य
गच्छंतु  On the way inquire with the
tailor and then go

  24. पुत्राः (परस्परम्)  Sons (among themselves)

मम लेखनीं स्वीकृतवान्
वा? Did you take my pen?

पिता अस्ति, तूष्णीं
उपविशातु Father is there, sit down and keep quiet

मनसि पठतु किंचित्  Read something mentally

अक्क, गणितं किंचित्
पाठयति वा? Akka, Will you teach me maths a bit?

अस्माकं शिक्षकः एवं
एव पाठितवान् Our teacher has taught like this only

भवतः लेखनी कुत्र?
Where is your pen?

मम छत्रं भवान् किमर्थं
स्वीकृतवान्?  Why did you take my
umbrella?

तस्मै किमर्थं दत्तवान्  Why did you give him?

इदानीं अनुभवतु
Let (him) suffer

मास्तु, पितरं सूचयामि  No, I will inform father

भवदीयं सर्वं जानामि
अहम्  I know everything about you

पठनं नास्ति, किमपि
नास्ति, केवलं अटति No study, nothing, only wandering

भवती बहु पठति, जानामि
You read much, (I) know

अद्य भवतः स्नेहितः
मार्गे  मिलितः  Today I met with your friend on the way

अद्य भवत्याः सखी मिलितवती
Today (I) met your friend

किमपि उक्तवान् वा?
Did (he) say anything?

परीक्षा कदा इति स्मरति
वा?   You remember when the exams are, no?

रमेशः भवन्तं आह्वयति
Ramesh is calling you

पश्यतु, नासिका स्रवति
 See, nose is flowing

नासिकां सच्छीकृत्य
आगच्छतु  Blow (clean) your nose and come

वक्तव्यं आसीत्, अहं
कुर्याम्   Something had to be told, I
will do it

अंकन्या मास्तु, लेखन्या
लिखतु, don’t use pencil, write with pen

तिष्ठतु, युवकं परिवर्त्य
आगच्छामि wait, I shall change my shirt and come

एतत् युतकं बहु संपृक्तम्
This shirt is very tight

तद् युतकम् एवं नास्ति
That shirt is not so

  24. संकीर्ण वाक्यानि (Misc. Sentences)

उन्नत्या उभौ अपि समौ
– Both are of the same height (status)

अस्माकं गृहे सर्वे
अस्वस्थाः   All in our house are ill(indisposed)

मशको मशकः
Mosquitoes and mosquitoes

मक्कुणो मक्कुणः  bugs and bugs

मशकारिः कुत्र?  Where is the mosquito net?

अंतः कोऽपि नास्ति
वा  Is there no one inside?

दूषितः कालः  bad times

कर्मकराः एव दुर्लभाः
workmen are difficult to get

  25. अतिथिः (Guest)

पानीयं किं ददामि?  What shall I give for drink?

तर्हि पानकं आनयामि
In that case, I shall get you panakam 

भवान् काफी पिबति,
उत चायम्?  You drink coffee or tea?

किंचित् विश्रान्तिं
अनुभवतु Take a little rest

अद्यैव गन्तव्यं वा
? (You) have to go today itself?

भोजनं कृत्वा एव गच्छतु  Leave only after taking food

दिनद्वयं तिष्ठतु भोः
Stay for a couple of days, sir

रात्रौ निद्रा सम्यक्
आसीत् ? Had you sound sleep in the night?

रात्रौ निद्रा एव नास्ति
भोः There is no sleep at all in the night, sir

अत्रैव गतः, इदानीं
आगच्छति  (He) has gone somewhere here
only, (he) will come now

  26 शुभाशयाः

दीपावली-शुभाशयाः  Good wishes for Diwali

युगादी- शुभाशयाः   Good wishes for Yugadi

मकरसंक्रमणस्य शुभाशयाः
Good wishes for Makara Samkranti

नववर्षस्य शुभाशयाः  Good wishes for the New Year

नववर्षं नवचैतन्यं
ददातु  May the New Year give renewed
energy

भवतोः वैवाहिकजीवनं
शुभमयं भवतु May your marital life be auspicious

नवदंपत्योः वैवाहिकजीवनं
सुमधुरं भूयात् May the marital life of the newly-wed couple be very sweet

सफलतायै अभिनंदनम्  Congratulations on your success

भवदीयः समारंभः यशस्वी
भवतु  May your project become well-known

शतं जीव शरदो वर्धमानः
Live for a hundred years prospering.

शिवाः ते पन्थानः May
your roads ( travel) be auspicious

        FAMILIARIZE YOURSELF WITH SANSKRIT

                          LESSON 21

                      
संस्कृत व्यवहार साहस्री – ६

In these lessons,  under the above title,  are presented simple sentences in Sanskrit
which can be used in day to day conversations at the very mundane level.  There are a thousand sentences covering day
to day interactions at the home, school, office, market, festivals, religious
and other functions etc.  Practice of
these sentences, it is hoped, will enable children and adults to communicate in
grammatical Sanskrit at the most elementary level in day-to-day situations. The
English translation conveys the meaning without attempting a word for word
translation which is not practical due to differences in syntax, structure of
sentences, cultural differences etc.

 गृहसंभाषणम् ( Conservation at home)

            21.   ’भोजनम्’

अद्य प्रातराशः कः?  What is breakfast today

अद्य पाको
नाम पाकः Today is great cooking

किं,
अद्य रुचिरेव नास्ति? 
Why ? Today there is no taste at all (in the food)

रुचिरेव नास्ति वा?
No taste at all?

लवणं एव
नास्ति There is no salt at all

व्यञ्जने लवणं न्यूनम्  There is less salt in the cooked vegetable

अन्नं बहु उष्णम्
Rice is very hot

पुनः किंचित्
/एकं परिवेषयतु 
serve a little more/one more

जलं पूरयतु
Fill some water

एकचषकं जलं आनयतु
–Bring a glass of water

किं,
न रोचते वा? Don’t you like it?

लवणं किंचित् अधिकम्
Salt is a little more

अन्नम् – rice, सारम्
– rasam, लवणं –
salt, क्वथितम् – sambar, उपदंशम् – pickles

तक्रम् –butter milk व्यंजनं – side dish घृतम्
– ghee पर्पटं – pappad तैलं – oil

उपसेचनम् – chatney भर्जं
– fried

किं अम्ब!
कियत् परिवेषितम् ? Mother! how much you have served (in
the plate)?

कियत् अस्ति तत्
? How much of that is there?

अम्ब!,
किंचित् उपदंशं परिवेषयतु – Mother! serve a little pickles

अम्ब!,
अद्य कदा वा भोजनम्? Mother! When is lunch/dinner today?

सावधानं परिवेषयतु – Serve slowly (without hurry)

अद्य भूरि
भोजनम् 
Today is food feast

अधिकं जलं मा
पिबतु, पीनसः भवति
Don’t drink lot of water, you will catch cold

एतेन व्यञ्जनं करणीयं आसीत्  This was to be made into a dish

तेमनं न परिवेषितवती एव
You did not serve buttermilk huli

पुनः एकवारं पायसं परिवेषयतु  Serve another course of pudding

उत्तिष्ठतु, भोजनं कुर्मः
Get up, we shall have food

इदमिदानीं भोजनं समाप्तम् – Just now (I have) finished eating

मम चपाती-अभ्यासः नास्ति – I am not used to chapatis

उपदंशः अस्ति चेत् समीचीनं
(भवेत्) 
It would have been good if pickles were there

किं भोः?
भोजनं एव न करोति 
What friend? You don’t eat at all

अन्ने केवलं पाषाणाः There are only stones in the rice (food)

तक्रार्थं अन्नं परिवेषयामि वा?
Shall I serve rice for buttermilk?

तक्रं न स्वीकरोति वा?
Don’t you take buttermilk?

भोजनं सम्यक् करोति चेत् क्रीडनकं ददामि
If (you) eat well I shall give you a toy

तेषां गृहे किं
भुक्तवान् what did you eat in their house?

शीघ्रं भोजनं करोतु,
विलंबः जातः 
Have food quickly, it is already late

इदानीं मास्तु, अनंतरं ददामि  Not now, I shall give later

किंचित् वा तक्रान्नं स्वीकरोतु  Take a little rice and buttermilk mix.

अद्य किं
भक्ष्यं – 
what is eatable today?

बहु मधुरम्
– very sweet

अम्ब,
भुभुक्षा भवति – Mother! (I am) hungry

मम तु
इदानीं अतीव भुभुक्षा – Now I am terribly hungry

भोजनं सिद्धं वा,
शालायाः विलंबः भवति  Is
food ready? It will be late for school

भोजनं कृत्वा निद्रां करोतु  Take food and then sleep

अस्तु,
परिवेषयामि OK, I will serve

किंचित् स्वीकरोतु – Accept a little

मास्तु, अधिकं भवति
– No, it will be more

परिवेषणार्थं कियान् विलंबः अयम्?
Why so much delay in serving (food)?

यावद् रोचते तावदेव स्वीकरोतु – Take only that much which you relish

सर्वे एकवारं एव उपविशंतु नाम
– Let all sit (for food) at the same time

हंत!
घृतं एव न परिवेषितवती अहम् – Alas! I did not serve ghee at all

भवता वक्तव्यं आसीत् किल?  Was there something to be told by you?

कियान् विलंबः भोः,
शीघ्रं आगच्छतु How much delay friend, come quickly

सः इदानीमपि न
आगतवान् वा ? Has he not come even now?

स्थालिका स्थापिता वा?
Have the plates ( for serving food) been arranged?

स्थालिका एव न
स्थापिता! Even the plates are not arranged!

लवणं योजयतु,
सम्यक् भवति 
Put some salt, (it) will be alright

हस्तं प्रक्षाल्य उपविशतु  After washing your
hands, sit  (for food)

किमपि न आवश्यकम्
Nothing is required

संकोचः मास्तु  Don’t be shy (don’t
hesitate)

न,
मम सकोचः एव नास्ति No, I don’t hesitate at all (I am not shy
at all)

मम अपि
किंचित्  A
little for me also

अम्ब!,
अत्र किंचित् परिवेषयतु Mother, serve a
little here

लवणं आवश्यकं इति कः उक्तवान्?  Who said that he wanted salt?

क्वथितापेक्षया सारः एव रुचिकरः Rasam is
tastier than sambar

एकैकशः वदतु नाम  Talk one after the other, let us see

विना शब्दं भोजनं कुर्वन्तु नाम  Eat silently, let us see

प्रथमः सः वा?
भवान् वा? 
He is the first one or you ?

पाकः शीतलः भवति  The food will become cold

पाकः तदानीं एव
सिद्धः Food was ready then itself

व्याघरणं  कृतं चेत् पाकः सिद्धः 
After topping up, the food will be ready

शाकः नास्ति,
किमपि नास्ति. अहं किं
करोमि 
There are no vegetables, there is nothing. What shall I do?

भवती क्वथितं कर्तुं एव
न जानाति, अम्ब!
Mother! you do not know how to make sambar?

ह्यस्तनव्यञ्जनं कियत् रुचिकरं आसीत्
How tasty was Yesterday’s curry?

कतिवारं उक्तवान्, एतत्
मह्यं न रोचते इति 
How many times I have told that I do not like this?

श्वः भवान् एव
पाकं करोतु  
Tomorrow you only prepare food.

एतस्य रुचिं पश्यतु   See the taste of
this

क्षीरं दूषितम्  milk is spoilt

तूष्णीं भोजनं करोतु  Eat silently

पुनः पुनः
चर्वित्वा भोजनं करोतु 
Eat the food chewing well

परिवेषणं कृतं, शीघ्रं आगच्छन्तु .  Food is served.
(All) come quickly

किमपि न स्वीकृतम्!
Nothing was availed (accepted, taken)!

पुनः एकवारं पृच्छतु  Ask once more

गृहसंभाषणम् ( Conservation at home)

   22. पितरः पुत्राः च
( Fathers and sons)

एतावत् पर्यन्तं कुत्र गतवान्  Where had you been up
to this time?

कुत्रापि न,
अत्रैव गतवान्  
No where, I was here only

पठनं किमपि नास्ति वा?  Is there nothing to study?

वक्ता प्रष्टा कोऽपि नास्ति वा?  Is there no one to say or ask?

सहस्रवारं उक्तं,
श्रुतवान् वा?   
(You have been) told a thousand times, have your ever heard?

मम गृहपाठः बहु
अस्ति   I
have lot of home work

अद्य एव
शुल्कं दातव्यं अस्ति  
The fees is to be paid today itself

अंतिमदिनांकः कदा?
When is the last date?

अद्य एव
दातव्यं वा? 
Is it to be paid today itself?

किं?
अद्य दातव्यं वा? What? Is it to be paid today?

अम्ब!,
एकं नवीनं युतकं आवश्यकम् Mother! I need a new yutakam

गोविन्द, आपणं
गत्वा आगच्छति वा? Govinda! Are you coming after going to
the market?

अम्ब!
वेणीबन्धं करोतु, शालायाः विलंबः भवति
Mother! tie up my hair, it will be late for school

समयः कः
इति जानाति वा? (Do you) know what time it is?

इदानीं वा गृहं
प्रति आगमनम्? 
Is it the time for coming home?

पितरं एकवारं आह्वयतु call father once.

भवतः कृते
कथनापेक्षया स्वयं करणं वरम्  It
is better to do myself rather than telling you (to do it)

भवती अनन्तरं उपविशतु   You (female) sit afterwards

तस्य चत्वारि,
मह्यं तो त्रीणी एव 
For him four, for me only three?

सर्वं भवान् एव भक्षितवन् वा?  You have eaten the whole?

एकं कार्यं कतिवारं वक्तव्यम्?  One thing to be done, how many times to be
told?

एककार्यस्यकृते कतिवारं आह्वानम् How many calls just for one job?

कुत्रापि स्थापयति, अनंतरं मां
पृच्छति (You) keep somewhere and then ask me

भोजनसमये आह्वयामि, गच्छतु इदानीम्
(I) shall call when it is time for eating, go now.

‘तेन सह न गन्तव्यम्’ इति दशवारं उक्तवती
(I) have told you ten times ‘Don’t go with him’.

पार्श्वगृहं गत्वा पत्रिकां आनयतु
Go to the next house and bring the newspaper

अहं पुटीकर्तुं
, एते व्यस्तं कर्तुम्  I
am for putting (things) in order, these are for scattering (them)

एतत् बहिः
क्षिप्त्वा आगच्छतु Throw this out and come

शाकं किञ्चित् कर्तयित्वा ददातु
Please just cut the vegetables and give

एकवारं एव सर्वं वदतु
भवती you tell me every thing all at once

भवान् धीमान्/कुशलः किल?
You are intelligent/clever, no?

अम्ब!
अत्र किंचित् वेदना अस्ति Mother, there is some pain here

निद्रां करोतु,
सर्वं सम्यक् भवति go to sleep, everything will be alright

रात्रौ कषायं करोमि,
पीत्वा शयनं करोतु I shall prepare concoction at night,
drink and go to sleep

किंचित् पठतु नाम  Study a little, let us see

किं,
इदानीमेव निद्रा वा? 
why, you are sleepy right now? 

गणिते दश अंकाः एव
इति स्मरति वा? Remember you got 10 marks only in maths?

अम्ब,
अन्यत्र पठितुं कथयतु Mother! Please ask me to study somewhere
else

एतावत् धनं न
पर्याप्तम् This much money is not sufficient

शिरसि तैलसमुक्षणं करोतु  Apply oil to your head

निद्रया आन्दोलनं करोति,
पश्यतु  He
is tossing in sleep, see

शिशुः रोदिति, पश्यतु
The child cries, see

संमार्जनं कृतवती वा
? Have you wiped (cleaned up) the (house)?

इदानीमपि रंगवल्लीं न लिखितवती वा?  Haven’t you drawn the rangoli until
now?

कतिवारं वक्तव्यम्? How many times to be told?

कुत्र गतः?
गृहे नास्ति वा? 
Where has (he) gone? Not at home?

प्रत्युत्तरं मा वदतु
Don’t reply to what I say

उक्तं न श्रुतवान् वा?  Did you not hear what was told?

अद्यतनपत्रिकां ददातु  Give today’s paper

सः आगतः
एषः प्रस्थितः He has come, this person is starting to
go

रजकः वस्त्रं नीतवान् वा?
Washer man has taken the clothes?

रजकाय वस्त्राणि दत्तवती वा?
Have you given the clothes to the washer man?

आर्द्रवस्त्राणि आतपे प्रसारयतु
Spread the wet clothes in the sun

गत्वा शयनं करोतु  go and sleep

एकं आसंदं आनयतु  bring a chair

इदानीमपि निद्रा न आगता
वा? 
Even now (you) haven’t got sleep?

पश्यतु, कः
शब्दं करोति See who is making noise

किमिदं, सर्वत्र अवकरः
What is this? everywhere garbage?

द्वारं पिदधातु (पिधीयताम्)
Shut the door

एतत् किंचित् गृह्णातु
Hold this a bit

मध्ये वार्तालापं मा करोतु
Do converse in the middle

कोलाहलं मा करोतु  Do not create a commotion

दीपं ज्वालयतु  Light the lamp

दीपं निर्वापयतु
Put out the light

व्यजनं चालयतु Switch on the fan

करदीपं गृहीत्वा गच्छतु, बहिः
अन्धकारः 
Take a torch and go, it is darkness outside

अवहितमनसा कर्तव्यम्  should be done with a
focussed mind

तं यानं
आरोप्य आगच्छतु 
Put him on the bus and come

पाणिपादं प्रक्षालयतु  Wash your hand and
feet

आरोग्यं निर्लक्ष्य मा पठतु  Don’t study neglecting (your) health

इतः परं
एवं न कर्तव्यम् Henceforth should not do like this

द्राविडप्राणायामेन मा वद्तु
Don’t talk in round-about way

सम्यक् दन्तधावनं करोतु  Brush (clean) your teeth well

विना कारणं कुप्यति   (You) get angry without any reason

वृथा कालहरणं करोति (You) are simply wasting time

मां वृथा मा  कोपयतु Don’t make me angry unnecessarily.

हठं मा करोतु  Don’t be adamant

किमर्थं भवान् क्षुभ्यति? Why do you become
agitated?

प्रथमं शिरोमार्जनं करोतु First wipe your
head

आर्द्रं वस्त्रं न धारयतु Don’t wear wet
clothes

शीघ्रं स्नानं कृत्वा आगच्छतु Have a quick
bath (shower) and come

भाण्डे जलं अस्ति वा, पश्यतु See if there
is water in the tub?

आकाशवाणीं चालयतु Switch on the Radio

विविधभारतीं योजयतु  Tune to ‘Vividha Bharati’

वार्ता समाप्ता वा?  Is the news over?

 

     FAMILIARIZE
YOURSELF WITH SANSKRIT

           

                            LESSON 20

           

                      संस्कृत व्यवहार साहस्री – ५

In these lessons,  under the above title,  are presented simple sentences in Sanskrit
which can be used in day to day conversations at the very mundane level.  There are a thousand sentences covering day
to day interactions at the home, school, office, market, festivals, religious
and other functions etc.  Practice of
these sentences, it is hoped, will enable children and adults to communicate in
grammatical Sanskrit at the most elementary level in day-to-day situations. The
English translation conveys the meaning without attempting a word for word
translation which is not practical due to differences in syntax, structure of
sentences, cultural differences etc.

  16. आरोग्यम् (Health)

मम आरोग्यं समीचीनं नास्ति  
My health is not alright

महती पादवेदना (There is) great pain in the feet

सामान्यतः शिरोवेदना तदा तदा आगच्छति Generally (I) get headaches off and on

किंचित् ज्वरः इव … 
looks like light fever

वैद्यं एकवारं पश्यतु  See the doctor once

मम वमनशंका I feel like vomiting

वैद्यस्य निर्देशनं स्वीकरोतु 
Accept the directions of the doctor

किमर्थं कण्ठः अवरुद्धः Why do I have a choked throat

मम अतीव श्रान्तिः  I
am very tired

तस्य आरोग्यं कथं अस्ति? 
How is his health?

अद्य तस्य देहस्थितिः उत्तमा 
Today his health is good

प्रातः आरभ्य महती/लघु शिरोवेदना From morning I am having severe/light
headache

आरोग्यं तावत् सम्यक् नास्ति 
(My )health is not good

वैद्यं कदा दृष्टवान्? 
When did (you) see the doctor?

उत्साहः एव नास्ति भोः  There is no enthusiasm, friend!

ह्यः तु
स्वस्थः आसीत्  Only
yesterday (you) were OK

अद्य अहं
अन्नं स्वीकरोमि वा? 
Can I take rice (food) today?

अद्य ज्वरः कथं
अस्ति How is fever today?

यथापूर्वम्…..   same as before

अद्य तु
किञ्चित् न्यूनम् Today it is a little less

तदा तदा
उदरवेदना पीडयति किल ? Does stomach pain trouble (you) off and on?

ज्वरपीडितः वा?
कदा आरभ्य? Having fever? From when?

अहो!
रक्तं स्रवति किल भोः Oh! ( You ) are bleeding!

अपघाते एषः जीवितः इत्येव विशेषः
It is great that he has survived this accident

सः चिकित्सालये प्रवेशितः
He has been admitted in the hospital

मम शिरः
भ्रमति इव  It seems I have
giddiness

  17. कालः

कः समयः  what is the time?

सपाद-चतुर्वादनम्  
quarter past four

द्विवादने अवश्यं गन्तव्यं अस्ति  (We) have to go by 2 o’ clock

साक्षात् त्रिवादने एकं यानं
अस्ति 
Exactly at 3 o’ clock there is a bus 

पादोनषड्वादने भवान् मिलति वा?  will you be available by quarter to six?

सार्धपंचवादने अहं गृहे
तिष्ठामि   I
will be in the house by half past five.

त्रिवादनम्  3 o’ clock

पञ्चाधिक त्रिवादनम् five minutes past 3 o’ clock

सपादचतुर्वादनम् 
quarter past four

दशाधिक त्रिवादनम् 
Ten minutes past 3 o’ clock

सार्धद्विवादनम्     
half past two

पञ्चन्यून त्रिवादनम्  five minutes to 3 o’
clock

पाद्न्यून त्रिवादनम्   quarter to 3 o’
clock

चत्वारिंशदधिक चतुर्वादनम् forty minutes past 4 o’ clock

पञ्चन्यूनदशवादने मम घटी
स्थगिता My watch stopped at five minutes to ten

संस्कृतवार्ताप्रसारः सायं दशाधिक-षड्वादने Sanskrit news broadcast is at 10 mts past
six

सार्धद्विघण्टात्मकः कार्यक्रमः The program is of two and a half an hour duration

षड्वादनपर्यन्तं तत्र किं
करोति What do (you) do there upto 6 o’ clock

शाला दशवादनतः किल?  The school is from 10 o’ clock, right?

इतोऽपि यथेष्टं समयः अस्ति  Still there is as much time as (you) want

मम घटी
निमेषद्वयं अग्रे सरति My watch runs fast by 2 minutes

समये आगच्छतु  Com on time

अरे!
दशवादनम् O! It is already 10 o’ clock

भवतः आकाशवाणी समयः
वा? Is your’s Akasavani time?

इदानीं यथार्थसमयः कः?
What is the correct time now?

किमर्थं एतावान् विलंबः?  Why this much delay?

इदानीं भवतः समयावकाशः अस्ति वा
? Do you have spare (free) time now?

रविवासरे कः दिनांकः?
What is the date on Sunday?

रविवासरे चतुर्विंशतितमः दिनांकः Sunday is the 24th  (of the month)

पंचदशदिनांके कः वासरः
What is the day on the 15th

भवतः शाला
कदा आरब्धा?  
When did your school open?

’जून्’ प्रथमदिनांके  On the 1st
of June

भवतः जन्मदिनांकः कः?
What is your birth date?

अष्ट-षट्-द्विषष्टिः ८-६-६२

 18. दूरवाणी (Telephone)

हरिः ओं   Hello

प्रतिष्ठानस्य कार्यालयः वा?  Is it the office of the ‘Pratishthana’?

‘राजु’ महोदयस्य गृहं वा?
Is it the house of Mr. Raju?

एषा षट्-शून्यं-शून्यं- शून्यं-चत्वारि वा? 
Is it 60004?

कः तत्र?
 Who is there?

कः?
रमेशः वा? 
Who ? Ramesh?

अहं कृष्णः   I am Krishna

कः अपेक्षितः
? Whom do (you) want ?

कृष्णः अस्ति वा?  Is Krishna there?

कृपया कृष्णाय ददातु Please
give it to Krishna

कृपया तं आह्वयति वा?  Will you please call him?

तिष्ठतु, एकक्षणम्
… wait a minute ..

कः दूरवाणीं कृतवान् इति
वदामि? May I ask who telephoned?

सः श्वः
आगच्छेत्  He
may come tomorrow

अस्तु,
श्वः पुनः दूरवाणीं करोमि OK, tomorrow I will again telephone

किम्?
अद्य अपि न आगतवान्? Why, Today also (he) has not come?

तस्य दूरवाणी संख्या का?  What is his telephone number?

गृहे मिलेत् वा?  (He) can be met at home?

म्द्रास्‍तः अद्यापि न
आगतवान् (He) has not come from Madras even today

अवश्यं सूचयामि (I) will certainly inform (you)

स्थापयामि वा?
Shall I disconnect?

किंचित् उच्चैः वदतु,
न श्रूयते speak a little louder, not audible

    19.  वाणिज्यं (Commerce)

रूप्यकस्स्य कति फलानि?  How many fruits a rupee?

एकैकस्य पंचविंशति पैसा   २५
paise each

रूप्यकस्य पञ्च  Five per rupee

शुद्धं नवनीतं ददातु  Give fresh butter

पुस्तकानि समाप्तानि  books are exhausted 

संग्रहः नास्ति श्रीमान्  No stock, sir

तण्डुलाः सम्यक् न सन्ति  Rice is not good

दश पैसाः न्यूनाः सन्ति  Ten paise short

मम व्यवहारं समापयतु
– please complete my transaction

भवतः वाणिज्यं कथं
अस्ति? How is your business?

मास्तु भोः,
सः मूल्यं अधिकं वदति 
Don’t (buy ) friend ! He quotes higher prices

कृपया देयकं/प्राप्तिपत्रं ददातु Please give bill/receipt

विंशति रूप्यकाणि वा,
तर्हि मास्तु Twenty rupees? Then (I) don’t want

आवश्यकं आसीत्,
किंतु भवान् अधिकं वदति It was required, but you are quoting more

भवतः कृते
इति न्यूनमूल्येन ददामि For you only I am giving at a lesser
price

पार्श्वपर्णे पृच्छतु भवान्  Please ask in the next shop

एतावता न्यूनमूल्येन अन्यत्र कुत्रापि न लभ्यते It will not be available anywhere at this
low price

एकपञ्चाशत् स्वीकरोतु Please accept fifty one

नैव,
तत्र विवादः एव नास्ति 
No, there is no question about it.

एतत् वस्त्रं कुत्र क्रीतवान्?  Where did you buy this cloth?

भवान् अधिकं मूल्यं दत्तवान्  You have given a
higher price

”किलो’ कृते कति?
How much per kilo?

‘किलो’ दालस्य कृते कति
रूप्यकाणि? How many rupees for a kilo of dal  ?

फेनकस्य मूल्यं कियत्?
What is the price of soap?

दन्तफेनः अस्ति वा?  (You) have toothpaste?

तिष्ठतु, ददामि  wait, (I) will give you

कति/कियत् ददामि? 
How much shall I give?

इदानीं मास्तु, पुनः
आगच्छामि Not now, I will come again

समीचीनं अस्ति वा?  You are ok?

  20 वातावरणम् (Environment)

वायुः एव न
वाति 
Not a breath of air

आरात्रं वृष्टिः आसीत्
It was raining through out the night

घर्मो घर्मः
It is heat and heat only

किं भोः
क्लिन्नः अस्ति What friend! (You) are wet (drenched)

प्रातः आरभ्य एवमेव वृष्टिः Morning onwards it is raining like this

‘अद्य वृष्टिः भवति वा!’ इति  ’Will it rain today?’  thus

किं इयं
उष्णता भोः Friend! What a hot weather?

शैत्यं
अहो शैत्यं It is very cold

महती
वृष्टिः Heavy rain

वृष्टितः
एव भयम् There is fear only from rain

दिने दिने
शैत्यं अधिकं भवति 
Everyday the cold increases

एद्वा तद्वा वृष्टिः It rains heavily

वायुरहो वायुः  strong winds are blowing

अत्र वायुः सुष्ठु वाति
There is good breeze here

बहु औष्ण्यं किल  It is very hot

अद्य किंचित् शैत्यं अधिकम्  today it is more cold

भवतः प्रदेशे वृष्टिः कथम्?  How are rains in your state?

कुत्रापि वृष्टिः नास्ति  No rains any where

   

       

      FAMILIARIZE YOURSELF WITH SANSKRIT

                          LESSON 19

                      
संस्कृत व्यवहार साहस्री – ४

In these lessons,
 under the above title,  are presented simple sentences in Sanskrit
which can be used in day to day conversations at the very mundane level.  There are a thousand sentences covering day
to day interactions at the home, school, office, market, festivals, religious
and other functions etc.  Practice of
these sentences, it is hoped, will enable children and adults to communicate in
grammatical Sanskrit at the most elementary level in day-to-day situations. The
English translation conveys the meaning without attempting a word for word
translation which is not practical due to differences in syntax, structure of
sentences, cultural differenes etc.

  10. चलनचित्रादि विषये (about films, cinema etc)      

मासे कति चित्राणि पश्यति How many films (you) see in a month?

द्वयं त्रयं वा ….    
      Two or three

चित्रमन्दिरं पूर्णं आसीत्  
The cinema house was full

महान् सम्मर्दः आसीत् वा? 
Was there a big crowd?

चिटिका न लब्धा वा? 
Did you not get ticket?

चित्रं कथं आसीत्? 
How was the picture?

केवलं डिषुं डिषुं, तावदेव, अन्यत् किमपि नास्ति Only fighting,  that is all, nothing else

करमुक्तं इत्यतः दृष्टवान् Free from tax, so (I) saw that

कस्य निर्देशनम्? 
Whose direction?

तर्हि समीचीनं एव स्यात् In that case it will be only good

संवादः
/कथा
समीचीनं अस्ति – Dialogue and story are good

एतत्  द्वितीयवारं पश्यन् अस्मि – This I am seeing for the second time
एकमपि चित्रं सम्यक् नास्ति – Not a single film is good

परह्यः एव दृष्टवान् अहम्  
Day before yesterday only I saw (the picture)

केवलं निःसारम्, …. जामिता भवति 
Only trash, (one) gets bored

तर्हि किमर्थं दृष्टवान्  In
that case why did you see?

मया अपि एकवारं द्रष्टव्यम् – 
I should also see it once

सर्वे मिलित्वा गतवन्तः वा? 
Did all of you go together?

केवलं धनं व्यर्थम् 
Only waste of money

      11. शिक्षकाः

भवतः वेतनश्रेणी का? 
What is your scale of pay?

इदानीं सर्वत्र समाना किल? 
Now everywhere (the scale is) equal, no?

प्राचार्यस्य आदेशं दृष्टवान् वा? Did you see the principal’s memo?

तत् तु सामान्यम् 
that is common, normal

अधिवेतनं लब्धं वा? Did (you) get increment?

लिपिकारं दृष्टवान् वा? Did (you) see the clerk?

एवं चेत् कथं जीवामः  If
so, how can (we) live?

‘महान् कोलाहलः’ इति श्रुतवान्   I
heard there was a big commotion

पत्रिका पठिता वा? वेतनं वर्धितम् 
Did your read the newspaper? Salary has been

                              increased

कदा आरभ्य अन्वयः? 
From when takes effect?

इदानीं कक्ष्या अस्ति वा? 
Now there is class?

अद्य कक्ष्यां न स्वीकरोमि, इति सूचयतु 
Notify that (I) will not take class today

प्राचार्यः आगतः वा? 
Has the principal come?

अस्मिन् मासे कति विरामाः? How many holidays this month?

परश्वः विरामः अस्ति वा? Day after tomorrow  is holiday?

प्रश्नपत्रिका सज्जीकृता वा? 
Question papers prepared?

अस्मिन् वर्षे फलितांशः कथम्? 
How is the result (pass percentage) this year?

एतावन्तः अंकाः कथं लब्धाः इति ? How this many marks were obtained?

परीक्षकाणां औदार्यम् ! The generosity of examiners!

परीक्षा अन्या, योग्यता अन्या  
Exam is different, talent is different

मौल्यमापनार्थं गच्छति वा? 
Do (you) go for evaluation?

मौल्यमापनं कुत्र Where is evaluation?

अस्वस्थः अपि आगतवान् 
(I) have come,  though unwell

इदानींतनबालाः तु ………… 
But boys of these days are…..

अये!
अत्र
एकवारं आगच्छतु   O
Man! Come here just for once

गणितस्य अध्यापकः अस्ति वा, पश्यतु  Is
the maths teacher there? Pl see.

ते तु बालाः किल? 
After all, are they not boys?

किं भोः, सम्यक् पठति किल? What man, do you study well?

संशयः अस्ति चेत् पृच्छन्तु। If there is doubt, (you) ask (the
teacher)

ज्ञातं किल? 
(Have you) understood?

पुनः एकवारं वदतु 
Explain (say) that once again, please

एकमपि गणितं न कृतवान् वा? 
Did you not work out even a single sum?

एवं चेत् परीक्षायां किं करोति? If this is so, what will you do in the
examination?

सेवकं किंचित् आह्वयतु Just call the peon

घंटा ताडिता वा? 
Has the bell rung?

टिप्पणीं लिखन्तु 
(You) write the notes

एकोऽपि न जानाति वा? 
Not even one knows?

भवान् ज्ञातवान् वा? Did you know (understand)?

वदतु किञ्चित् –Tell something

अद्य एतावतेव पर्याप्तम् – This is sufficient for today

अस्य अनुच्छेदस्य अनन्तरं समापयामः We shall finish after this paragraph

श्वः एतत् सम्यक् पठित्वा आगन्तव्यम् – Tomorrow you should come after studying
this

                                   well

गृहे किमपि पठन्ति वा?  
Do (you all) study anything at home?

किं भोः! सः कोलाहलः? 
What man! that commotion?

ह्यः कियत्पर्यन्तं पठितवान् ? Yesterday upto what time did (you)
study?

     12. स्त्रियः (Women)

गृहकार्यं सर्वं समाप्तं वा?  
Are all household chores finished?

समाप्तप्रायम्  Almost finished

किं,
द्वित्रीणि दिनानि न दृष्टा 
Why not seen for two three days?

अहं मातृगृहं गतवती – I had gone to my mother’s house

एतेषु दिनेषु ’विमला’ मिलितवती 
These days did (you) meet Vimala

कार्यालयतः तेषां आगमनसमयः एषः This is the time they come from office

ममापि बहु कार्यं अस्ति  I
too have lot of work

अतिथयः आगताः सन्ति 
Guests have come

किंचित् शर्करां ददाति वा  Can you give some
sugar?

[क्षीरम्=milk संपिष्टम्
= maida flower पृथुकम्=flattened rice काफी चूर्णम् =coffee powder]

भवतः  माता किं करोति स्म? = what was your mother
doing?

प्रातः आरभ्य अद्य
बहु कार्याणि = From morning there is lot of work

तस्य पुत्र्याः विवाहः
निश्चितः इति श्रुतम्  Heard that his
daughter’s marriage is fixed.

वरः विदेशे अस्ति इति
श्रुतम्  Heard that the groom is in a
foreign country

कन्याया कृते किं किं
दत्तम् Whatever was given for the bride?

मृत्तैलं लब्धं वा  got kerosene oil?

मृत्तैलं दीयते इति
श्रुतम्  Heard that kerosene oil is being
given

   13. पाकः
(Cooking)

पाकः समाप्तः वा?  Is cooking over?

अद्य कः पाकः?
What is cooked today

भोजनं समाप्तं वा?
Had your food?

भवत्याः गृहं कश्चित्
आगतः इव  Looks like some one has come to
your house

अन्यत् किमपि नास्ति,
केवलं सार: Nothing else is there, only rasam

अस्मद् गृहे एकैकस्य
एकैका रुचिः  In our house each one has a
different taste

   14. शाटिका, आभरणं इत्यादि (Saree, ornaments
etc)

भवत्याः शाटिका नूतना
वा? Is your saree new?

नैव, गतवर्षे एव क्रीतवती  No, I bought it last only

तथापि नूतनं इव प्रतिभाति
Even then it looks new

एतावती शाटिका मम समीपे
अपि अस्ति  I also have a saree like this

अहं नूतनशाटिकां क्रीतवती  I bought a new saree

अंचलः बहु सम्यक् अस्ति  The anchal  is nice

एतां कुत्र क्रीतवती
Where did you buy this?

शाटिकायाः अनुरूपः
चोलः न लब्धः? Didn’t (you) get a matching blouse for the saree?

वलयस्य विन्यासः सम्यक्
अस्ति Design of the bangle is good

शाटिकया सा प्रौढा
इव दृश्यते She looks grown up in the saree

परिणाहः बहु न्यूनः
 border is very narrow

मम अपि क्रीतव्यं इति
इच्छा अस्ति  I too have a desire to buy

बहु सुन्दरं अस्ति
किल एतत्?   Is it not very beautiful?

भवत्याः एतत् युज्यते
This is quite good on you.

कियद् दत्तम्? How
much (you) paid?

बम्बाइतेः मम अग्रजः
आनीतवान् MY elder brother has brought from Bombay

   15. कार्यालयः (Office)

भवान् कति दिनानि विरामं
स्वीकरोति  How many days’ leave you have taken?

एषु दिनेषु महान् कार्यभारः  These days there is lot of work pressure.

एतद् सूचनाफलके स्थापयतु  Put this on the Notice Board

अत्र हस्तांकनं करोतु  Put (your) signature here

सः विरामं स्वीकृतवान्  He has taken retirement

एतस्मिन् विषये पुनः
चिन्तयामि  I shall think about (examine)
this matter again.

आगामि सप्ताहे मां
पश्यतु  – 
See me next week

एतस्मिन् विषये अनन्तरं
वदामि –   I shall talk about this matter
later

एतत् अवश्यं मनसि स्थापयामि
I shall certainly fix it in my mind

भवदुक्तं सर्वं ज्ञातं
भोः Whatever you said is known (to me), sir

अत्र तस्य एव सर्वाधिकारः  He only has all the powers here

दूरवाणी कापि आगता
वा?  Did any telephone call come?

भवान् कस्मिन् स्थाने
नियुक्तः अस्ति  In which post have you
been posted?

एषः सदा आगत्य पीडयति  He comes and tortures (me) always

इदानीं समयः अतीतः  It is too late now (The time has expired)

श्वः आगच्छतु  come tomorrow

सः अपि आगतवान् इति
स्मरामि  I remember that he also had come

पञ्चवादनपर्यन्तं अत्रैव
आसीत् (He) was here upto five o’ clock

मां आहूतवान् वा?  Did (he) call me?

तद् व्यवस्थां अहं
करोमि  I shall make the arrangements

कार्यालयस्य समाप्तिः
कदा? When does the office close?

एतद्विषये श्वः पुनरपि
स्मारयतु Remind (me) again about this matter

तं अत्र आगन्तुं सूचयतु
 Notify him to come here

किमर्थं इदानीमपि कार्यं
न आरब्धम्? Why the job has not been started even now?

अन्येषां उपहासेन एव
कालं यापयति (He) spends time only by making fun of others

मया किं करणीयं? वदतु
 What is to be done by me? Please tell

अहं किं करोमि भोः?
What shall I do, friend?

अस्तु, परिशीलयामः
OK, (we) shall examine

आगच्छतु, काफी पीत्वा
आगच्छामः  Come, (we) shall come after
having coffee

भवान् शीघ्रं प्रत्यागच्छति
वा?  You will return early, no?

कृपया उपविशतु
Please sit

पञ्चनिमेषेषु कृत्वा
ददामि  I will finish it in five minutes
and give you

अद्य सः नास्ति किल!  Today he is not there!

एकसप्ताहानन्तरम् आगच्छेत्  (You) can come after one week  

      

FAMILIARIZE
YOURSELF WITH SANSKRIT

                          LESSON 18

                      
संस्कृत व्यवहार साहस्री – ३

In these lessons,
 under the above title,  are presented simple sentences in Sanskrit
which can be used in day to day conversations at the very mundane level.  There are a thousand sentences covering day
to day interactions at the home, school, office, market, festivals, religious
and other functions etc.  Practice of
these sentences, it is hoped, will enable children and adults to communicate in
grammatical Sanskrit at the most elementary level in day-to-day situations. The
English translation conveys the meaning without attempting a word for word
translation which is not practical due to differences in syntax, structure of
sentences, cultural differenes etc.       

6. प्रयाणम् (Travel)

चिटिका कुत्र लभ्यते   Where do (you) get the ticket?

शीघ्रं आगच्छतु, यानं गच्छति  Come quickly, bus is leaving

इदानीं एव एकं यानं गतम्  Now only one bus left

अहं पार्श्वे उपविशामि भोः  (I) shall sit
on the side, friend

किंचित् समञ्जसं कृत्वा उपविशामः (We) shall adjust a little and sit

महती अनुपंक्तिः 
a long queue 

महान् जनसम्मर्दः large crowd of people

परिवर्तं ददातु   (Please) give
change

अग्रे सरतु  – move to the
fron

कदा वा निर्गच्छति When
will the (bus) depart?

शीघ्रं अवतरतु  get down
quickly

अग्रियं निःस्थानं अस्माकं वा?   Is the next
stop ours

मल्लेश्वरयानस्य का संख्या  what is the number of Malleswaram bus?

किं संख्याकं यानं जयनगरं गच्छति  which number bus goes to Jayanagar?

फलकमपि नास्ति, किमपि नास्ति  board is not
there, nothing is there’

अये, पादपथे आगच्छतु  please come on the foot-path

मल्लेश्वरं गन्तुं कः मार्गः What is the route to Malleshwaram

बहुदूरे अस्ति वा  is it far away?

एतं संकेतं जानाति वा?  Do (you) know
this address?

इतः तत्र गन्तुं केवलं दश निमेषः  It is only 10
minutes from here to there

यानं न लब्धम्   Didn’t get the bus

यानं निर्गन्तुं इतोऽपि अर्धघंटा अस्ति There is still half an hour for the bus to depart

यानं दशवादने आगच्छति  bus will come at 10 o’ clock

पञ्चवादने एकं यानं अस्ति   there is one
bus at 5 o’ clock

यानं तदानीमेव आगत्य स्थितम् 
bus came then only and is standing

आरक्षणं अपि नास्ति, किमपि नास्ति, यथाकथंचित् गन्तव्यम् 
There is no reservation, there is nothing, somehow (we) must go

एवमेव अग्रे गच्छतु – like
this go to the front

अत्रैव कुत्रापि स्यात्, अन्वेषणं कुर्मः  (he) was somewhere here only, (we) shall
search

तत्रैव अस्ति/ तत्रैव स्यात् (it) is there/ (it) was there

अहं न जानामि, अन्यं पृच्छतु   I do not know, ask some one else

एषः मार्गः कुत्र गच्छति  Where does
this road go (lead)?

भवान् आरक्षणं कृतवान् वा?  Have (you)
done reservation?

सर्वं स्वीकृतवान् किल? Has he accepted everything?

सर्वबन्धकं स्वीकरोतु 
Take (accept) this hold-all

स्यूतम् – bag

यानपेटिका –
suitcase

चिटिका –
ticket

यानस्यूतम् –
airbag 

वनितास्यूतम् –
vanity bag

शय्या – bed

धनविषये जाग्रत  careful about
(your) money

ततः आगन्तुम् एतावान् विलंबः वा?  This much delay to come from there?

एकमपि यानं न आगतम्  not even one
bus has come

षष्ठिसंख्याकं यानं गतं वा? Has bus no. 60 left ?

अहं इदानीमेव आगतवान्  I have come now only

कीदृशः मार्गः एषः?  What sort of road is this?

 7. प्रवासात् प्रतिनिवर्तनम् (
returning after living abroad (or away from home)

क्दा आगतवान् 
When did (you) come?

अद्य प्रातः आगतवान् वा?  Did you come
this morning?

कथम् आसीत् प्रवासः How
was stay abroad?

यानसौकर्यं कथं आसीत्? How
comfortable was the journey?

कतिदिनानां प्रवासः ? for how many days was (your) stay
abroad?

एकः एव गतवान् वा? Did you go alone?

एकाकी कथं? सपरिवारः गतवान् How alone? (I) had gone with family

दिनत्रयं तत्र स्थितवान्  – I stayed there for three days

मार्गमध्ये अपघातः संभूतः  On the way there was an accident

विशेषतया कोऽपि न व्रणीतः 
No one was seriously injured

वस्तूनि एतावंती एव वा ? Luggage is only this many?

अतीव श्रान्तः अस्मि भो:  (I) am very
tired, friend

त्रिचक्रिका किमर्थं   
For what purpose three-wheeler?

लोकयानेन गच्छामः Let (us) go by bus

[लोकयानः
bus  सुखयानः =luxury bus  सामिसुखयानः – semi
luxury bus

त्रिचक्री –
riksha  पद्भ्यां – by foot संलपंतः – talking, conversing]

कः प्रतीक्षते भो:  who is
expecting (you), friend?

त्रिचक्रिकया एव गच्छामः – (we)
shall go by riksha only

किमर्थं वृथा व्ययः इति – for what purpose is useless expense?

बहुकालतः प्रतीक्षा करोमि – (I)
am expecting since long

कदा प्रस्थितः? When did you start?

काशीं रामेश्वरं सर्वं दृष्टवान् वा? You
have visited Kasi and Rameswaram?

कियत् सुन्दरं जानाति वा?  How
beautiful, you know?

महत् अद्भुतम् –great wonder

 8. विद्यार्थिनः  (students)

अत्रैव महाविद्यालये पठामि    (I) study in
a college here only

[कनीनमहाविद्यालयः  junior college  विश्वविद्यालयः
University  प्राथमिकविद्यालय: elementary
school   प्रौढशाला – high school]

सिद्धता कथं अस्ति?  How is the preparation?

पाठ्यभागः एव न समाप्तः 
The portion is not completed

गणितश्रवणमात्रेण मम शिरोवेदना the
very hearing of ‘maths’ gives me headache

किं भोः गाढं अभ्यासः वा ?
Friend! having hard practice?

अद्य किमपि न पठितवान् एव I have
not studied anything today

मम अक्षराणि न सुन्दराणि 
My handwriting (letters, alphabets) is not pretty

एतां कादंबरीम् पठितवान् वा?  Have you read
this novel?

बहु सम्यक् अस्ति  (it) is very good

बहु पूर्वमेव पठितवान्  (I) I have read it long back

शीघ्रं पठित्वा ददामि भोः friend! (I) shall quickly read through and give it
(back)

अद्य उत्थाने विलंबः संजातः Today there was delay in getting up.

अहं ग्रुहे एव त्यक्त्वा आगतवान्  (I) left it at home itself and came (here)

अद्य तु विरामः today
is leave (holiday)

भवतः वर्गशिक्षकः कः? Who is your class teacher?

अद्य समवस्त्रेण गन्तव्यं वा ?  Should we go today in uniform?

यावत्कालं गतवान् तावत् घंटा ताडिता  The bell rang by the time (he) reached.

श्रीमन्! अंतः आगच्छामि वा? Sir, may I come in?

श्रीमन्! विशेषकक्षा स्वीक्रियते वा?  Sir, are you
taking special class?

लेखनीं एकवारं ददाति वा?  Will you lend
(me) your pen ?

टिप्पणीं किञ्चित् ददाति वा? Will you lend me (your) notes for sometime?

ह्यः एव गिरीशः स्वीकृतवान् 
Only yesterday girish took (it).

अहं तद्दिने न आगतवान् 
I did not come on that day

आगच्छतु भोः क्रीडामः Please
come, let us play

पठनीयं बहु अस्ति भो:  Friend! ( I )
have quite a lot to study

किं, मम पठनीयं नास्ति वा?  Why, don’t I have things to study?

पदवी अशीतितमे वर्षे समापिता वा?
Degree was completed in the year 1980?

सम्यक् न स्मरामि भोः  Friend! I do
not remember correctly

तिष्ठतु, अहं स्म्ररामि तत् OK, I remember that

श्वः आरभ्य सहाध्ययनं कुर्मः Starting tomorrow we shall do combined study.

9. परीक्षा  (Examination)

परीक्षा कदा इति ज्ञातं वा?  Do (you) know when the exams (will take
place)?

प्रवेशपत्रं स्वीकृतं वा?  Have (you) got the hall ticket?

परीक्षा अग्रे गता  Exams are already over

प्रश्नपत्रिका किञ्चित् क्लिष्टा आसीत् The question paper was a bit tough

अतीव सुलभा आसीत्  It was quite easy

ह्यः फलितांशः प्रकटितः The
results were displayed yesterday

अहं प्रथमश्रेण्यां उत्तीर्णः 
I have passed in first division

अंकद्वयेन प्रथमश्रेणी न लब्धा (I)
missed first division by two marks

प्रश्नेषु विकल्पः एव न आसीत्  There was no option in the questions

फलितांशः श्वः ज्ञातः भविष्यति The results will be known tomorrow

’रमेशः’ उत्तीर्णः वा?   Has Ramesh passed?

’एकं पत्रं अवशिष्टं’ इति उक्तवान्  He said “ one paper is remaining”

पठितं किमपि न स्मरामि भोः
Friend! I do not remember anything

दशवारं पठितवान् , तथापि न स्मरामि I read ten times, even then I do not
remember

प्रायशः द्वितीयश्रेणी लभ्यते  Mostly I will
get second class

अस्माकं गणे सर्वेऽपि उत्तीर्णाः 
All in our batch have passed

प्रतिशतं कति अंकाः प्राप्ताः?  
What is the percentage (of marks) obtained?  

        FAMILIARIZE
YOURSELF WITH SANSKRIT

         

                           LESSON 17

                      
संस्कृत व्यवहार साहस्री – २

In these lessons,
 under the above title,  are presented simple sentences in Sanskrit
which can be used in day to day conversations at the very mundane level.  There are a thousand sentences covering day
to day interactions at the home, school, office, market, festivals, religious
and other functions etc.  Practice of
these sentences, it is hoped, will enable children and adults to communicate in
grammatical Sanskrit at the most elementary level in day-to-day situations. The
English translation conveys the meaning without attempting a word for word
translation which is not practical due to differences in syntax, structure of
sentences, cultural differenes etc.        

 5. मित्राणि (Friends)             

नमो नमः   salutations

किं भोः? दर्शनं एव नास्ति What (is the matter),
friend! Not seeing you at all?  

नैव, अत्रैव संचरामि किल  Not at all, I am moving around here only.

किं भोः? वार्ता एव नास्ति What (is the matter)?,
friend! no news at all?

किं भोः? एकं पत्रं अपि (पत्रमपि) नास्ति What (is the matter)?,
friend! not even a letter?

वयं सर्वे विस्मृताः किल?  Are we all forgotten?

कथं विस्मरणं भवति भो: ?    How can there be forgetfulness,
friend! 

भवतः संकेतं एव न जानामि स्म   I
did not know even your address

महाजनः संवृत्तः भवान्  
You have become a big man

भवान् एव वा? दूरतः न ज्ञातम्  It is you only? (It) was not known from a
distance

ह्यः भवन्तं स्मृतवान्  
(I) remembered you yesterday

किम् अत्र (किमत्र) आगमनम्?  Why your coming here?

अत्रैव किंचित् कार्यं अस्ति 
Here itself I have some little work.

त्वरितं कार्यं आसीत्, अतः आगतवान्  There was urgent work, therefore I have come

बहुकालतः प्रतीक्षां करोमि  I
am expecting you since long

यानं न प्राप्तं, अतः एव
विलम्बः 
(I) did not get the bus, that is why the delay

आगच्छतु भोः, मम गृहं
गच्छामः 
Please come, (we ) go to our house.

इदानीं वा? समयः नास्ति भोः  Just now? There is no time, friend!

श्वः सायं मिलामः वा? 
Can we meet tomorrow evening?

अवश्यं तत्रैव आगच्छामि 
(I) will certainly come there itself

इदानीं कुत्र उद्योगः   Now where is (your) job?)

यंत्रागारे उद्योगः 
Job is in the factory

एकत्र अध्यापकः अस्मि (I) am a teacher in a place

इदानीं कुत्र वासः Where is (your) residence now?

एषः मम गृहसंकेतः This is my house address

यानं आगतम्, आगछामि Bus has come, (I) will come (I take leave)

अस्तु, पुनः पश्यामः
Ok, See (you) again.

पुनः अस्माकं मिलनं कदा?  
When will be our next meeting?

पुनः कदा मिलति भवान्?  When
will you meet again?

तद्दिने किमर्थं भवान् न आगतवान्? 
That day why did you not come?

वयं तदानीं एव आगतवन्तः We had come then itself

भवतः समीपे संभाषणीयं अस्ति  (I) have something to
talk with you

भवान् अन्यथा गृहीतवान् You had misunderstood

भवन्तं बहु प्रतीक्षितवान्  
(I) waited for you (expected you) long

बहु कालात् तस्य वार्ता एव नास्ति 
There is no news from him for a long time

भवतः पत्रं इदानीमेव लब्धम् 
Your letter was received only now

तावद्दूरं अहं अपि आगच्छामि, मिलित्वा गच्छामः  I will come that much
distance, we shall

                                         go
together

तिष्ठतु भोः, अर्धार्धं काफी पिबामः    Wait friend, we shall have half a cup of
coffee each

अस्तु पिबामः  Ok,
let us drink (coffee)

स्थातुं समयः नास्ति  
There is no time to stay

गमनानन्तरं एव पत्रं लिखतु 
Please write a letter soon after going.

पुनः एकवारं पश्यामि  I
shall see again once

यदा कदा वा भवतु, अहं सिद्धः  Whenever it is, I am ready

तेषां कृते मम नमस्कारं निवेदयतु Convey my salutations to them

किं भोः, एवं वदति  Why do you say so, friend?

किञ्चित्कालं तिष्ठतु 
Wait for some time.

भवानेव परिशीलयतु 
You yourself examine please

अत्र पत्रालयः कुत्र अस्ति?  Where
is the Post Office here?

कियद्दूरे अस्ति?  
At what distance is it?

वित्तकोषः कियद्दूरे अस्ति? How far (at what distance) is the bank?

किमर्थं एवं त्वरा? Why this hurry(urgency, haste)?

इतोऽपि समयः अस्ति किल?  (We)
have still more time, isn’t it?

सर्वस्य अपि मितिः भवेत् 
There is limit for everything     

कियद् इति दातुं शक्यम्?   How
much is it possible to give?

कस्मिन् समये प्रतीक्षणीयम्  By
what time to be expected?

गृहे उपविश्य किं करोति?  What do (you) do sitting at home?

भवतः परिचयः एव न लब्धः 
(I) haven’t been introduced to you

किं भोः , बहु कृशः
जातः?  
Why friend! You have become very lean

अवश्यं मम गृहं आगन्तव्यम् 
(You) should certainly come to my house

सर्वत्र दर्वीं चालयति 
(He) opens his mouth everywhere  (दर्वी means ladle in sanskrit)

यथा भवान् इच्छति  
As you wish.

परिहासाय उक्तवान् भोः  (I) said it  jokingly
नैव, चिन्ता नास्ति     No, no worries

वयं इदानीं अन्यद् गृहे स्मः  we
are now in a different house.

भवान् मम अपेक्षया ज्येष्ठः वा? 
Are you older than I?

ओहो! मम अपेक्षया कनिष्ठः वा?  Or Are you younger compared to me?

भवान् विवाहितः वा? 
Are you married?

नैव, इदानीं अपि एकाकी
no, even now (I am) single.

भवतः पिता कुत्र कार्यं करोति where is your father working?

स: वर्षद्वयात् पूर्वं एव निवृत्तः
He retired just two years earlier.

सः वृद्धः इव भाति  He
looks like an old man.

सर्वे सहैव निवसन्ति वा?   Do
all of (you) live together?

नैव, सर्वे विभक्ताः  No, all are
divided  (live separately)

भवतः वयः कियत्? 
What is your age

भवन्तः कति सहोदराः How many brothers are you?

वयं आहत्य अष्ट जनाः  We
are eight people in total

तेषु भवान् कतमः? What is your order(number) among them?

भवान् एव ज्येष्ठः वा? 
Are you the eldest
मम अग्रजः पृथक् वसति  My
elder brother lives separately

सः तावत् बालः  He
is a mere child

सः किं जानाति? What does he know?

भवतः अनुजायाः कति वर्षाणि  
How old is your sister? (What is your sister’s age?)

भवान् न वा ददातु, न वा
स्वीकरोतु 
You do neither give nor accept

अन्यं कमपि मा पृच्छतु 
Don’t ask any other person.

सः बहु वदति He talks too much

तर्हि सर्वं दायित्वं भवतः एव  In
that case all responsibility is yours only

सर्वत्र अग्रे सरति 
(He) moves ahead (of others) everywhere

भवन्तं गृहे एव पश्यामि  (
I) shall see you at the house only

सः बहु संप्रदायपरः He is very conservative.

यावत् अहं प्रत्यागच्छामि तावत् प्रतीक्षां करोतु 
Please wait for me until I return
द्वयोः एकः आगच्छतु Let one out of the two come

तस्मै विषयः निवेदितः वा? 
Was he apprised of the matter?
तस्य सः अत्यन्तं प्रीतिपात्रम्  
He (Say X) is very dear to him (say Y)
भवता एवं न कर्तव्यम् 
You should not do like this

यदि सः स्यात्………….   
Had he been there……..

अवश्यं आगान्तव्यं, न विस्मृतव्यम्   (you) should certainly come, should not
forget.

कियत्कालं तिष्ठति – How long (you) wil stay?

एषा वार्ता मम कर्णं अपि आगता  
This newस्
has reached my ears also
अहं किमर्थं असत्यं वदामि? 
Why should I tell a lie?

भवान् अपि एवं वदति वा ? You also say like this?

भवान् एवं कर्तुं अर्हति वा? 
Should you do like this?

भवान् गच्छतु, मम किंचित् कार्यं अस्ति – You may
go, I have some work

भवान् वृथा चिन्तयति You are worrying unnecessarily

दैवेच्छा तथा असीत्, किं कुर्मः  God willed so, what we can do?

अहं अन्यत् उक्तवान्, भवान् अन्यत् गृहीतवान् – I said something, you understood          

                                       
something. 
एतावद् अनृतं वदतीति न ज्ञातवान्  –
(I did not know that (you/he) lie/lies this much

प्रमादात्  कृतं,
न तु बुद्ध्वा   –
It was done by neglect (mistake), not knowingly.

भवदुक्तं सर्वमपि अङ्गीकर्तुं न शक्यम् – It is not possible to approve
everything that you

                                 said.

अहं गन्तुं न शक्नोमि   I
am unable to go

विषयस्य वर्धनं मास्तु   Don’t
magnify the matter

सर्वे अपि पलायनशीलाः 
All run away from problems

असंबद्धं मा प्रलपतु 
Don’t talk nonsense

सर्वस्य अपि भवान् एव मूलम् 
-You are the root (cause) of everything

 गत्वा गत्वा तस्य जाले
पतितवान् – 
(He) walked into his trap (net)

अस्माकं मिलनानन्तरं बहुकालः अतीतः  –
It is a long time after we met.

इदानीं आगन्तुं न शक्यते – 
It is not possible to come now.

भवान् अपि विश्वसिति? 
You also believe?

भवान् अपि विश्वसितवान् ? did you also believe?

सः विश्वासयोग्यः न?  
He can be believed, no?

किंचित् साहाय्यं करोति व? 
Can (you) do a little help?

समयः कथं अतिशीघ्रं गतः! 
How quickly time has passed?

साक्षात् समये आगतवान् 
(you) have come at the right time

एकन्निमेषं विलंबः चेत् अहं गतः स्याम् – 
If one minute delay happens, I would have                                          gone(left)

अहं अपि भवता सह आगच्छामि वा?  –
Shall I also come with you?

किंचित्कालं द्विचक्रिकां ददाति वा? – Will you give your two-wheeler for
some time?

इदानीं मया अपि अन्यत्र गन्तव्यम्  –
Now I too have to go elsewhere.

भवान् स्वकार्यं पश्यतु 
–  You see (attend) to your work

शीघ्रं प्रत्यागच्छामि –  
I shall return quickly

आवश्यकं चेत् श्वः आनयामि – 
If necessay (I) shall bring tomorrow

‘मास्तु’ इत्युक्ते अपि न
शृणोति – 
(he) does not hear (listen) even after told ‘No’   

                     FAMILIARIZE YOURSELF WITH SANSKRIT

                                         LESSON
16

                       संस्कृत व्यवहार साहस्री  -१

In these lessons
under the above title are presented simple sentences in Sanskrit which can be
used in day to day conversations at the very mundane level.  There are a thousand sentences covering day
to day interactions at the home, school, office, market, festivals, religious
and other functions etc.  Practice of
these sentences, it is hoped, will enable children and adults to communicate in
grammatical Sanskrit at the most elementary level in day-to-day
situations.    

हरिः               hello

सुप्रभातम्           good morning    

नमस्ते/नमस्कार:   
salutations  

शुभरात्रिः           good night       

धन्यवादाः           thanks  

स्वागतम्            welcome      

क्षम्यताम्            please excuse          

चिन्ता मास्तु         don’t worry

कृपया               kindly    

पुनः मिलामः         shall meet again     

अस्तु                be it so             

श्रीमन्!              sir!

मान्ये!/आर्ये!       
 madam!

साधु साधु           very good

भवतः नाम किम्?    What is your name? (addressed to a male)

भवत्याः नाम किम्?   What is your name? (addressed to a female)

मम नाम ____       My name is _____

एषः मम मित्रम्       This is my friend (refers to a male)

एषा मम सखी         This is my friend (refers to a female)

एतस्य नाम श्रुतवान्     I have heard his name                   

भवान् (पुरुषः) किं उद्योगं करोति  
What work you (male) are doing?

भवती(स्त्री) किं उद्योगं करोति      What work you (female) are doing?

अहम् अध्यापकः अस्मि           I am a teacher (male)

अहम् अध्यापिका अस्मि            I am
a teacher (female)

[ अधिकारी – officer  लिपिकः – clerk  उट्टंककः – typist न्यायवादी – lawyer तंत्रज्ञः – engineer विक्रयिकः – salesman प्राध्यापकः-professor

उपन्यासकः – lecturer]

अहं यन्त्रागारे अस्मि           I am in the factory

[ कार्यालये –  in the office   वित्तकोषे – in the bank

 चिकित्सालये – in the hospital प्रौढशालायाम् – 
in the high school

 महाविद्यालये –  in the
college]

 भवान् (पु) किं पठति         } In
which class you are reading?

 भवती (स्त्री) किं पठति        }        

अहं नवमकक्ष्यायां
पठामि      I am reading in the 9th class

अहं बी.एस्‍सी प्रथमवर्षे पठामि  I
am studying in B.Sc first year

भवतः ग्रामः? (पु.) भवत्याः ग्राम:?(स्त्री.)  Which is your village?
मम ग्रामः ……..                 My village is ………

कुशलं वा?                      Are you well (fine,ok)? 

गृहे सर्वे कुशलिनः
वा?        Are all those at home well?    

सर्वं कुशलम्                Everything is OK        

एवं अस्मि                 I am like this.    

कः विशेषः?                What is special?      

भवता एव वक्तव्यम्          should be told by you.  

अन्यः कः विशेषः?           What else is special?

कुतः आगच्छति?            From where are (you) coming?

शालातः आगच्छामि       (I am) coming from the school     

गृहतः आगच्छामि            (I am) coming from home

नगरात् आगच्छामि           (I am) coming from the town

                           [Note: ‘I’ is
understood from the form

                            of the verb ‘आगच्छामि’

भवान् कुत्र गच्छति? (पु.)      where are you going? (to a male)                

भवती कुत्र गच्छति? (स्त्री.)     where are you going?(to a female) 

देवालयं गच्छामि              I am going to the temple 

कार्यालयं गच्छामि             I am going to the office 

विपणिं गच्छामि               I am going to the market.

                         [Please note that the form
of the

                          Verb does not
change according to the

                          gender of the
subject]

 

किं,चिराद् दर्शनम्?          
What (is the matter)?  Seeing
(you)

                           after a long
time        

भवन्तं कुत्रापि दृष्टवान्         (I) have seen you somewhere

भवान् संभाषणशिबिरं
आगतवान् वा?  Did you come to the discussion

                                Forum?

तर्हि कुत्र दृष्टवान्?           In that case where did
(you)see?    

तर्हि तत्रैव दृष्टवान्
          In that case (you) saw there
only 

 3. लघुवाक्यानि (Simple Sentences)

तथैव अस्तु (तथैवास्तु)             Let that be so

जानामि भोः                      I know, friend

आम्, एवं एव                     Yes, that is so    

समीचीना सूचना                   Good news

किंचित् एव                        A little only      

किमर्थं न भवति?          Why does it not happen (take place)?

भवतु नाम                Let it be so

ओहो, एवं वा            Oh! Is it so? 

तथा वा?                 Is that so?

एवं अपि अस्ति वा?        Is there like this also?

(एवमपि अस्ति वा?)          

अथ किम्?                   What else?  

नैव किल!                    Nothing at all

भवतु                        Let it be so 

आगच्छन्तु                Please come     

उपविशंतु                  Please sit down

सर्वथा मास्तु               Let it not be at any rate.

तथैव अस्तु (तथैवास्तु)      
Let it be so  
अस्तु वा?                  Can it be so?    

किमर्थं भोः?                For what? sir! 

लब्धं किल?                Got it,ok?

’शक्यते वा’ इति पश्यामः Let us see ‘whether it is possible’

ज्ञातं वा?              Have (you) understood? 

कथं आसीत्?           How was it ?

अंगीकृतं किल?          Approved, ok?   

कति अपेक्षितानि?        How many are required? 

अद्य एव वा? (अद्यैव वा?)  Today itself?

इदानीं एव वा? (इदानीमेव वा?) Now itself?

आगन्तव्यं भोः            (You) should come,  sir!

तदर्थं वा!                 For that (purpose)?

तत् किमपि मास्तु          Let there not be any such thing

न दृश्यते                  ( You are )not seen!

समाप्तं वा?                (Is it) over?  

कस्मिन् समये?            At what time?  

तथापि….                  Even then…….

आवश्यकं न आसीत्         (It) was not required. 

तिष्ठतु भोः                  wait, sir!

स्मरति किल?               (you) remember,ok?      

तथा किमपि नास्ति           Nothing like that.

कथम् अस्ति भवान्         How are you?

मा विस्मरतु                 Do not forget

निःसंकोचं वदतु              Speak (tell) without
hesitation       

अन्यच्च … …                another thing……..

तदनंतरम्……                 after that…. 

एतावदेव किल्?               This only ?

महान् संतोषः                 great pleasure           

तत् तथा न                   that is not so

तस्य कः अर्थः?               What does it mean?

एवमेव …..                    like this only

तन्नाम……                    that is ……….  

  

FAMILIARISE 
YOURSELF  WITH  SANSKRIT

                 
LESSON  15

      Vocabulary
(Swarga Varga from Amarakosa)

Amarakosa authored by Amarasimha is one of the
important texts for students of Sanskrit. It 
contains synonyms (like a thesaurus) for 
different entities  classified
into vargas (categories) like  स्वर्गवर्ग (celestial things), व्योमवर्ग
(things in the sky),   दिग्वर्ग (related to the quarters),कालवर्ग (related to time)   धीवर्ग (related to intellect) 
वाग्वर्ग (related to speech)  etc.  From the classifications given above it will
be evident that all concrete and abstract objects and ideas are covered including
adjectives and adverbs.  The roots  and different forms of verbs are not  covered in this text.   Given below 
are synonyms for entities in swarga i.e. heaven.

स्वर्गः
(heaven) स्वः, स्वर्गः, नाक:,
त्रिदिवः, त्रिदशालयः, सुरलोकः,
द्यौः, दिवः,
त्रिविष्टपम्

देवाः(denizens
of heaven, all in plural form) अमराः,
निर्जराः, देवाः,
त्रिदशाः, विबुधाः, सुराः,

    सुपर्वाणः, सुमनसः,
त्रिदिवेशाः, दिवौकसः, आदितेयाः,
दिविषदः, लेखाः,
अदितिनन्दनाः, आदित्याः,

    ऋभवः,
अमर्त्याः, अमृतान्धसः, बहिर्मुखाः,
क्रतुभुजः, गीर्वाणाः, दानवारयः,
वृन्दारकाः, दैवतानि,

    देवताः         

असुराः
(demons, all plural forms) असुराः,
दैत्याः, दैतेयाः, दनुजाः,
इन्द्रारयः, दानवाः,

       शुक्रशिष्याः, दितिसुताः,
पूर्वदेवाः, सुरद्विषः

ब्रह्मा
(Brahma who creates world) ब्रह्मा,
आत्मभू:, सुरश्रेष्ठः, परमेष्ठी,
पितामहः, हिरण्यगर्भः,

     लिकेशः,स्वयंभू,
चतुराननः, धाता,
अब्जयोनिः, द्रुहिणः, विरिञ्चिः,
कमलासनः, स्रष्टा, प्रजापतिः,

     वेधा,
विधाता,  विश्वसृट्, विधिः

विष्णुः
(Vishnu who sustains the world) विष्णुः, नारायणः,
कृष्णः, वैकुण्ठः, विष्टरश्रवाः,  

      दामोदरः, हृषीकेशः,
केशवः, माधवः,
स्वभूः, दैत्यारिः, पुण्डरीकाक्षः, गोविन्दः,
गरुडध्वजः,

      पीताम्बरः, अच्युतः,
शार्ङ्गी, विष्वक्सेनः, जनार्दनः,
उपेन्द्रः, इन्द्रावरजः, चक्रपाणिः,
चतुर्भुजः,

      पद्मनाभः, मधुरिपुः,
वासुदेवः, त्रिविक्रमः, देवकीनन्दनः,
शौरिः, श्रीपतिः, पुरुषोत्तमः,
वनमाली,

      बलिध्वंसी, कंसारातिः,
अधोक्षजः, विश्वंभरः, कैटभजित्,
विधुः, श्रीवत्सलाञ्छनः

कृष्णस्य जनकः
(Father of Krishna)  वसुदेवः, आनकदुन्दुभिः

बलरामः
(Krishna’s elder brother) बलभद्र:,
प्रलम्बघ्नः, बलदेवः, अच्युताग्रजः,
रेवतीरमणः, रामः,        

         कामपालः, हलायुधः,
नीलाम्बरः, रौहिणेयः, तालाङ्कः,
मुसली, हली,
सङ्कर्षणः, सीरपाणिः,

         कालिन्दीभेदनः, बलः

मन्मथः
(Cupid, God of Love) मदनः,
मन्मथः, मारः,
प्रद्युम्नः, मीनकेतनः, कन्दर्पः,
दर्पकः,

       अनङ्गः, कामः,
पञ्चशरः, स्मरः,
शम्बरारिः, मनसिजः, कुसुमेषुः,
अनन्यजः, पुष्पधन्वा,

       रतिपतिः, मकरध्वजः,
आत्मभूः, शृङ्गारयोनिः, श्रीपुत्रः,
शूर्पकारातिः

पञ्चबाणस्य सयकाः
(The flower arrows of Cupid) अरविन्दं, अशोकं,
चूतं, नवमल्लिका  and

        नीलोत्पलं          

     

लक्ष्मीः
(Goddess Lakshmi, consort of Vishnu) पद्मालया, पद्मा,
कमला, श्रीः,
हरिप्रिया, इन्दिरा,

       लोकमाता, मा,
रमा, मङ्गलदेवता, भार्गवी,
लोकजननी, क्षीरसागरकन्यका

लक्ष्मीपतेः शंखः
( Conch of Vishnu)   पाञ्चजन्यं

विष्णोः चक्रः
(Discus of Vishnu)       सुदर्शनं

विष्णोः गदा  (Mace of Vishnu)       कौमोदकी

विष्णोः खड्गं
(sword of Vishnu)       नन्दकं

विष्णोः चापः
(bow of Vishnu)         शार्ङ्गं

गरुडः
(Garuda)  गरुत्मान्, गरुडः,
तार्क्ष्यः, वैनतेयः, खगेश्वरः,
नागान्तकः, विष्णुरथः, सुपर्णः,

     पन्नगाशनः

शिवः
(Lord Siva) शंभुः, ईशः, पशुपतिः, शिवः.
शूली, महेश्वरः, ईश्वरः,
शर्वः, ईशानः,
शङ्करः,

     चन्द्रशेखरः, भूतेशः,
खण्डपरशुः, गिरीशः, गिरिशः,
मृडः, मृत्युञ्जयः, कृत्तिवासा,
पिनाकी,

     प्रमथाधिपः, उग्रः,
कपर्दी, श्रीकण्ठः, शितिकण्ठ,
कपालभृत्, वामदेवः, महदेवः,
विरूपाक्षः,

     त्रिलोचन्नः, कृशानुरेताः,
सर्वज्ञः, धूर्जटिः, नीललोहितः,
हरः, स्मरहर्:, भर्गः,
त्र्यंबकः,

     त्रिपुरान्तकः, गङ्गाधरः, अन्तकरिपुः,
क्रतुध्वंसी, वृषध्वजः, व्योमकेशः,
भवः, भीमः,
स्थाणु,

     रुद्रः, उमापतिः,
अष्टमूर्तिः, अहिर्बुध्न्यः, महाकालः, महानटः,
क्षोणिरथः, हरिशरः, गिरिधन्वा,

     अम्बुधीषुधिः   

शिवस्य जटाजूटः
(matted locks of Siva)  कपर्दः

शिवस्य धनुः
(the bow of Siva) पिनाकः,
अजगवं

शिवस्य परिषदः
(Siva’s retinue) प्रमथाः

सप्तमातरः  ब्राह्मी, माहेश्वरी,
कौमारी, वैष्णवी, वाराही,
इन्द्राणी, चामुण्डा

ऐश्वर्यं
(wealth, riches, yogic powers) विभूतिः, भूतिः,
ऐश्वर्यम्

अष्टभूतयः
(the eight yogic powers) अणिमा,
महिमा, गरिमा,
लघिमा, प्राप्ति, प्राकाम्यं,
ईशित्वं,

         वशित्वं

उमा
(Consort of Siva) उमा,
कात्यायनी, गौरी,
काली, हैमवती, ईश्वरी,
शिवा, भवानी,
रुद्राणी,

   शर्वाणी, सर्वमङ्गला,
अपर्णा, पार्वती, दुर्गा,
मृडानी, चण्डिका, अम्बिका,
आर्या, दाक्षायणी, गिरिजा,  

    मेनकात्मजा

विनायकः
(Lord Ganesha) विघ्नराजः,
द्वैमातुरः, गणाधिपः, एकदन्तः,
हेरम्बः, लम्बोदरः, गजाननः

कार्तिकेयः
(Lord Subrahmanya) महासेनः,
शरजन्मा, षडाननः, पार्वतीनन्दनः, स्कन्दः,
सेनानी,

       अग्निभूः, गुहः,
बाहुलेयः, तारकजित्, विशाखः,
शिखिवाहनः, षण्मातुरः, शक्तिधरः,
कुमारः,

       क्रौञ्चदारणः

इन्द्रः
(Indra, the Lord of Swarga)मरुत्वान्,
मघवा, बिडौजा, पाकशासनः,
वृद्धश्रवाः, शुनासीरः,

     पुरुहूतः, पुरन्दरः,
जिष्णुः, लेखर्षभः, शक्रः,
शतमन्युः, दिवस्पतिः, सुत्रामा,
गोत्रभिद्, वज्री,

     वासवज्री, वासवः,
वृत्रहा,  वृषा, वास्तोष्पतिः, सुरपतिः,
बलारातिः, शचीपतिः, जम्भभेदी,

     हरिहयः, स्वाराट्,
नमुचिसूयः, स्वाराट्, नमुचिसूदनः,
सङ्क्रन्दनः, दुश्च्यवनः, तुराषाट्,
मेघवाहनः,

     प्राचीनबर्हिः, अहिहा,
पृतनाषाट्, पुलोमजित्, आखण्डलः,
सहस्राक्षः, ऋभुक्षः

इन्द्राणी
(consort of Indra)पुलोमजा,
शची, इन्द्राणी

इन्द्रस्य नगरी
(the capital city of Indra)  अमरावती

इन्द्रस्य हयः
(Indra’s horse)              उच्चैश्रवाः

इन्द्रस्य सूतः
(Indra’s charioteer)          मातलिः

इन्द्रस्य वनम्
(Indra’s garden)            नन्दनम्

इन्द्रस्य प्रासादः
(Indra’s palace)           वैजयन्तः

इन्द्रस्य स्यन्दनः
(Indra’s chariot)          जर्झरध्वजः, सहस्रहर्यश्वः

वज्रायुधः
(Indra’s weapon) ह्रादिनी,
वज्रं, कुलिशं, भिदुरं,
पविः, शतकोटिस्स्वरुः,

                         शम्बः, दम्भोलिः, अशनिः

विमानः
(aeroplane)   व्योमयानं, विमानः

देवसभा
(the hall of Indra)  सुधर्मा

अमृतं
(nectar)  पीयूषं, अमृतं,
सुधा

देवगंगा
(the celestal Ganga) मन्दाकिनी,
वियद्गङ्गा, स्वर्णदी, सुरदीर्घिका     

मेरु
पर्वतः(Meru Mountain) मेरुः, सुमेरुः, रत्नसानुः,
सुरालयः

देवतरव:
पञ्च (the five celestial trees) मन्दारः, पारिजातः, सन्तानः,
कल्पवृक्षः, हरिचन्दनम्

Sanatkumara
Rishi: सनत्कुमारः, वैधात्रः 

अश्विनी देवौ
(the twin physicians of the celestials) अश्विनीसुतौ, स्वर्वैद्यौ,
नासत्यौ, अश्विनौ,

           दस्रौ, आश्विनेयौ

स्वर्वेश्याः
(prostitutes of swarga) उर्वशी,
मेनका, रम्भा,  घृताची, तिलोत्तमा

अग्निः
(Fire God) वैश्वानरः, वह्निः, वितिहोत्रः, धनञ्जयः,
कृपीटयोनिः, ज्वलनः, जातवेदाः,
तनूनपात्,

      बर्हिः, शुष्मा,
कृष्णवर्त्मा, शोचिष्केशः, उषर्बुधः,
आश्रयाशः, बृहद्भानुः, कृशानुः,
पावकः, अनलः,

      रोहिताश्वः, वायुसखः,
शिखावान्, आशुशुक्षणिः, हिरण्यरेताः,
हुतभुक्, दहनः,
हव्यवाहनः,

      दमुनाः, शुक्रः,
चित्रभानुः, विभावसुः शुचिः, अप्पित्तं  

ज्वाला (flame) 
कीलः, अर्चिः, हेतिः,
शिखा

अग्निकणः
(spark)  स्फुलिङ्गः

सन्तापः
(heat) संज्वरः, उल्का

भस्म
(Ash):  भूतिः,
भसितं, क्षारः, रक्षा

दाव:
(wild fire) दवः, वनहुताशनः

यमः
(Yama) धर्मराजः, पितृपतिः, समवर्ती,
परेतराट्, कृतान्तः, यमुनाभ्राता,
शमनः, यमराट्, यमः,

     कालः,
दण्डधरः, श्राद्धदेवः, वैवस्वतः,
अन्तकः

   

राक्षसः
( demon) साक्षरः, कोणपः, क्रव्याद्, क्रव्यादः,
अस्रपः, आसरः,
रात्रिञ्चरः, रात्रिचरः, कर्बुरः,

      निकषात्मजः, यातुधानः,
पुण्यजनः, नैऋतिः, यातु,
रक्षस्

वरुणः
(Varuna, God of oceans) प्रचेतस्,
पाशी, यादसाम्पतिः, अप्पतिः

वायुः
(Air, God of air) श्वसनः,
स्पर्शनः, मातरिश्वा, सदागतिः,
पृषदश्वः, गन्धवहः, गन्धवाहः,   

     अनिलः,
आशुगः, समीरः,
मारुतः, मरुत्,
जगत्प्राणः, समीरणः, नभस्वान्,
वातः, पवनः,  

     पवमानः, प्रभञ्जनः,
प्रकम्पः, अतिबलः

झंझावातः
(storm) सवृष्टिकः वातः

जवः (Speed)
रंहः, तरः, रयः, स्यदः

शीघ्रं:
(quickly) त्वरितं, लघु, क्षिप्रं, द्रुतं, सत्वरं, चपलं, तूर्णं, अविलम्बितं, आशु

सततं:
(always) अनारतं, अश्रान्तं, सन्ततं, अविरतं, अनिशं, नित्यं,  अनवरतं, अजस्रं

अत्यर्थं:
(very much, in good measure) अतिशयः, भरः, अतिवेलं, भृशं, अतिमात्रं,

       उद्गाढं, निर्भरं, तीव्रं, एकान्तं, नितान्तं,
गाढं, बाढं, दृढं

कुबेरः
(Kubera): त्र्यम्बकसखः, यक्षराट्, गुह्यकेश्वरः, मनुष्यधर्मा, धनदः, राजराजः, धनाधिपः,

      किन्नरेशः, वैश्रवणः, पौलस्त्यः, नरवाहनः, यक्षः,
ऐकपिङ्गः, ऐकबिलः, श्रीदः, पुण्यजनेश्वर:

कुबेरस्य
उद्यानं (Kubera’s flower garden)  चैत्ररथं

कुबेरस्य
पुत्रः  (Kubera’s san)  नलकूबरः

कुबेरस्य
स्थानं (Kubera’s abode)  अलका

कुबेरस्य
विमानं (Kubera’s airplane) पुष्पकम्

निधिः
(treasure) शेवधि:

नव निधयः
(the nine treasures): महापद्मः, पद्मः, शङ्खः, मकरः, कच्छपः, मुकुन्दः, कुन्दः, नीलः,

          दरः      
  

               

      FAMILIARISE  YOURSELF 
WITH  SANSKRIT

                
 LESSON  14

Causative form of verbs:

पठ्  to
read   अहं पठामि   
I read

              अहं छात्रं पाठयामि  I make the student read

              त्वं पठसि  
you read

              त्वं छात्रं पाठयसि  You make the student read   

              सः/सा पठति  he/she reads

              सः/ सा  छात्रं पाठयति he/she makes then student read

कर्  to
do   अहं कार्यं करोमि          I do work

             अहं  भृत्येन कार्यं कारयामि I get the work done by the servant

             त्वं कार्यं करोषि          
You do work 

             त्वं भृत्येन कार्यं कारयसि   
You get work done by the servant

             सः/सा कार्यं करोति         He/She does work

             सः/सा भृत्येन कार्यं कारयति  He/She gets work done by the servant   

Examples of causative forms
of some roots

                   Column 1      Column 2               

                   

रुद्  
to read        रुदति        
रोदयति

पत्  
to fall         पतति     
   पातयति 

शृ   
to hear       शृणोति        
श्रावयति

हस्  
to laugh       हसति        
हासयति

चल्  
to move       चलति       
चालयति

खाद्  
to eat        खादति       
खादयति

तप्    to
be hot     तपति        
तापयति

लिख्   to write       लिखति       लेखयति 

वद्    to speak   
  वदति         वादयति

पिब्  
to drink       पिबति         पाययति  

धाव्  
to run         धावति       
धावयति

हर्ष्   
to be happy   हर्षति        
हर्षयति 

       

Column 1  shows the form of the verb in present tense
(third person, singular) when the subject himself does the action. Column 2
shows the form of the verb (present tense, third person, singular) when the
subject makes some one else perform the action.

Exercise:

Write the
causative forms of some more verbs (present tense, third person, singular) and
use them in sentences

Click here to go to the Master Index from where you can access more than 750 posts