FAMILIARISE YOURSELF WITH SANSKRIT – LESSON 13

Posted , updated on

FAMILIARISE 
YOURSELF  WITH  SANSKRIT
               LESSON  13
Carefully read the following sentences in the past
tense
   अहं स्तोत्रं अलिखम्     =  I wrote
the hymn
   त्वं स्तोत्रं अलिखः     
=  You wrote the hymn
   सः स्तोत्रं अलिखत्    
=  He wrote the hymn
Recall the past
tense forms of the root ‘लिख्’  given
below: 
                             Singular     Dual        Plural
लिख्  to write (1.P) 3rd person  अलिखत्   अलिखताम्    अलिखन्
                    2nd person अलिखः    अलिखतम्    अलिखत
                    1st  person अलिखम्    अलिखाव    अलोखाम
  
 Now read the following:  
   मया स्तोत्रं लिखितं   
=  The hymn was written by me
   त्वया स्तोत्रं लिखितं   =  The hymn
was written by you
   तेन  स्तोत्रं लिखितं   =   The hymn was written by him
The first set of sentences are in active voice,  the verb is in the past tense.  The second set of sentences (which resembles
passive voice in English)  convey the
same meaning but here the verb (आसीत् which corresponds to ‘स्तोत्रम्’ which is third person, singular) is
implied not explicit.  Also ‘लिखितं’  corresponds to ‘स्तोत्रम्’ and therefore is the same  in all the sentences.   However this will change to ‘लिखिता’  and ‘लिखितः’  as in the
following sentences where the object is of the feminine and masculine gender
respectively
   
   मया कविता लिखिता 
=  The poem was written by me ’
   त्वया कविता लिखिता = 
The poem was written by you
   तेन  कविता लिखिता   =  The
poem was written by him
  
   मया लेखःलिखितः 
=  The essay was written by me ’
   त्वया लेखःलिखितः = 
The essay was written by you
   तेन  लेखःलिखितः =  The essay was written by him
Here are some
examples of roots when used in passive voice in the three genders (person (first,
second or third) is not relevant here)
                Masculine   Feminine    
Neuter    
अर्च् to worship    अर्चितः      अर्चिता       अर्चितम्
अर्ज्   to earn    
अर्जितः      अर्जिता      अर्जितम्
ईक्ष्    to see    
ईक्षितः       ईक्षिता       ईक्षितम्
निन्द्  to abuse  
निन्दितः     निन्दिता      निन्दितम्    
पठ्   to
read      पठितः     
पठिता        पठितम्  
दण्ड्  to punish   
दण्डितः      दण्डिता      दण्डितम्
पूज्  to worship  
पूजितः       पूजिता       पूजितम्
भक्ष्  to eat    
  भक्षितः      भक्षिता       भक्षितम्
भूष  to adorn    
भूषितः       भूषिता       भूषितम्
आक्रम्  to invade आक्रान्त:    आक्रान्ता      अक्रान्तम्
क्षम्  to bear      
क्षान्तः      क्षान्ता       क्षान्तम्
कृ     to do        कृतः       कृता         कृतम्
छिद्   to cut      
छिन्नः      छिन्ना       छिन्नम्
भिद् to differen-
    Tiate          भिन्नः     
भिन्ना        भिन्नम्          

 

Exercise:
Convert a few more roots of verbs as given in the above examples to express
past tense.    

Click here to go to the Master Index from where you can access more than 750 posts

FAMILIARIZE YOURSELF WITH SANSKRIT LESSON 11

Posted , updated on

                                         FAMILIARISE  YOURSELF  WITH  SANSKRIT
                                                                   LESSON  11
In the earlier chapters we studied 
about  nouns, pronouns and adjectives  which change form depending upon the (third,
second and first)   number ( singuler,
dual and plural)  and case(nominative,
accusative, instrumental, dative, ablative, possessive , locative and vocative).We
alo studied about roots of verbs which change form according to person (third,
second and  first) tense (present ,
future and past) and  mood (
imperative,  conditional and potential).
In this chapter we shall take a look at that category of words which
remain unchanged in all cicrumstances. In general these correspond to what in
English grammar can be referred to as (1) conjunctions (2) interjections (3)
prepositions (4) particles and (5) adverbes
Conjunctions:                                         
अथ  (then, afterwards) उत (or)  च ( and)   किञ्च (moreover,
further)  वा (or)  अथवा (or) तु  (but)  किन्तु  (but, yet)  किंवा ( or)  चेत् ( if)  यदि ( if)  नोचेत् (if not)  हि  (because, indeed) तत् (
therefore)  तेन  (by that, on that account)  किन्नु  (what, indeed)  किमुत (how much, more)  किंस्वित् (whether, how)  अङ्ग  (yes)  अथकिम्  (yes) आम् ( yes)  अद्धा
( truly, certainly)  यावत्
………तावत्  (till ……then)   यदा  ……तदा   (when ….. then)  अथ  and इति are used to mark
the beginning  and the close of a work
respectively.
Interjections:
These
are sudden exclamations prompted by feelings of wonder, grief, comtempt, anger
etc
आ,
इ, उ, ए, ओ, अह, अह्ह्, अहो, बत, हा, हाहा etc. are expressive of wonder, grief or regret etc.
किम्,
धिक् etc express contempt
हा,
बत etc. express sorrow, dejection etc
आ,
हम्, हुम्  express anger, contempt etc
There
are some interjections used to call attention:
अङ्ग,
अये, अहो, अहो बत,
उ, ए, ओ, भोः, हंहो, हे, है, हो etc.   show respect
अरे,
अबे, रे, रेरे, अरेरे   show comtempt
श्रौषट्,
वौषट्, वषट्, स्वाहा,
स्वधा   these are
used while offering oblations to the gods or manes
Prepositions
(उपसर्ग or गति):
These
prefixed to verbs and their derivatives to modify, reinforce or totally
alter  the sense of the root word.  For example, the root  ‘हृ’ , takes on the  meanings given below with different
prepositions (उपसर्गाः)
प्र+हृ  = strike, 
आ+ हृ = to eat सं+
हृ=  to
contract  वि+ हृ =  to sport  परि+ हृ
= to avoid
The following upasargas are commonly prefixed to roots
अति = over, beyond  अतिक्रम् = to
transgress, to overstep
अधि = over, above, on अधिकृ  to place over
अनु
= after, behind, along etc अनुगम = to go after, अनुकृ =  to imitate, अनुरूप् = matching the form
अप = away, away from अपमान्  = insult (away
from respect)
अपि (sometimes पि) near to, over, taking to अपिधानम्  or पिधानम् =covering 
अभि towards, near to  अभिसृ  to go towards 
अभिमान  pride
अव
(sometimes व) away, off, down अवतॄ to
descend,  वगाह् or अवगाह्  to bathe
आ  from, upto, a little, all round  आच्छद्  to cover all round, आकारः
shape (within due bounds) आकाशः  that which shines around (i.e. the ether) आकम्प  to shake a little.
उत्, उद्
upon, up, out उद्गम् 
to go up उत्सृज् 
to pour out उद्यमः 
to elevate, to put up  or to be
diligent
उप
near to, towards, by the side of, under उपकृति  an act of help उपरति
death उपमिति comparison
दुस्
, दुर्  bad, hard to
be done दुराचार bad conduct  दुष्कर  hard to be done
नि  in,into,down 
निषद् = to sit down, उपनिषद् =
to sit down near (the guru)
   निकेतन –  a house, निचय –  a heap
निस्
/ निर् – out of, without निर्दोष =
out of or free from blame  निःसृ
=  to issue out
परा
– away, back, opposed to  परावृत्
–  to turn away from पराजय
–opposed to victory i.e. defeat. पराञ्च् –  to turn back)
परि
– all round, round about परिधिः  a wall that surrounds,  परीक्षा – examination
(judging all round)
प्र
– forth, forward    प्रयाण  = to go forward,  प्रगति = progress
प्रति
– towards, back, re प्रतिवद् = reply  प्रतिबिम्ब reflection प्रतिगम् –go towards
वि
– apart, separate from, reverse to वियुज् = to be separate
विक्री = to sell (opposite of क्री  to buy)
सम्  together with, excellent, full  संगम्  – to be united सन्तुष्ट
– fully satisfied
सु
– well, easily, thorough  (opposite of दुस्, दुर्) सुकृतम्
=done well सुशासितम्=
thorougly
trained, well governed सुलभ = easily obtainable
                                  [to be
continued in the next lesson]




Click here to go to the Master Index from where you can access more than 750 posts

FAMILIARIZE YOURSELF WITH SANSKRIT – LESSON 12

Posted , updated on

FAMILIARISE 
YOURSELF  WITH  SANSKRIT – LESSON  12
In the previous chapter we studied about the category of words known as avyayas
which remain unchanged in all cicrumstances and looked at examples which correspond
to what in English grammar can be referred to as (1) conjunctions (2)
interjections and (3) prepositions
In this chapter we shall learn about avyayas which correspond to particles
and  adverbs
(4) Particles
किल =  verily, indeed   खलु 
= certainly, indeed   च = and  
तु = but,
however, in addition  नु = indeed      वै = 
to be sure  हि = because, indeed
The following particles are used with
certain words
अद्  –    अद्भुतम् = wonder   का – 
कापुरुषः = a bad
person  काजलम् = a little water
कु – कुसंग = bad company   चित्, चन् 
–   किञ्चित्, किञ्चन= 
little, somewhat  कश्चित् , कश्चन= someone, anyone.     
न– This is generally changed to  अ  when prefixed to words beginning with a
consonant. It changes to अन्  when prefixed to words
beginning with a vowel.  This particle
has six different meanings:
1. सादृश्य (likeness or resemblance) as in अब्राह्मणः = one, not a brahmin but resembling a
brahmin.
2.  अभाव
(absence or negation) as in अज्ञान  – absence of knowledge                
3.  अन्यत्व (different from)  as in  अयमपटः = this is something different from a
cloth (पट)
4.  अल्पता (littleness) as in अनुदरा कन्या = 
a girl having slender waist
5.  अप्राशस्त्य (badness, unfitness etc) as in अनीतिः = immorality अकालः = 
improper times
स्म – 
this particle is used with the form of the present tense of a verb which
gives the sense of the past tense as in पठति स्म = अपठत्
वित्  
is added to किम्   and other indeclinables
and asks a question or implies a doubt  किंस्वित् = whether, how  आहोस्वित् = Is it so? ( usually used after किम्)
स्वी – It is used with कृ and its derivatives like a preposition
in the sense of acceptance – स्वीकार, स्वीकृतम् , स्वीकृतिः
(5) ADVERBS
अकस्मात् = suddenly, all at once   अग्रतः, अग्रे = 
in front of, before
अचिरम्, अचिरेण, अचिराय, अचिरात् = not long since, recently, quickly
अजस्रम् = 
ever, constantly, always  अन्तर = into, in अतः = hence, on this account
अतीव =exceedingly   अत्र 
= here अथ = then,
afterwards अद्य =
today, this day
अधस्, अधस्तात् = 
below, down  अपरम् = again, moreover अपरेद्युः = on the following day  अधुना = now, at this time  अन्तर्, अन्तरा, अन्तरेण, अन्तरे = except, without, inside, between,
amidst अन्यत्, अन्यच्च = again, moreover.  अन्यत्र = elsewhere
अन्यथा = otherwise अभीक्ष्णम् = frequently अभ्याशे = near 
अमा =
together अवश्यम्
=necessarily.  अलम् =enough 
असकृत् =
often  असंप्रति, असांप्रतम् =improperly, unfittingly  आम् = indeed  इतः = hence इतस्ततः = here and there इति = 
in this manner, so इतिह = this indeed.  इत्थम् = in this manner, so  इदानीम् = just now
इह = here इयत् = slightly उत = or 
उच्चैः =
loudly  उत्तरम् = than उभयतः 
= from both sides  ऊर्ध्वम् = 
up, above  ऋतम् = truly 
ऋते =
except, without  एकत्र = in one place एकदा = once एकपदे = 
all at once एतर्हि = now, at present  एव = just, quite
एवम् = so 
ओम् = so be
it  कथम् = how, in what way कथञ्चन, कथञ्चित् = somehow, with great difficulty  कथन्नाम =  how indeed  कदा = when  कदाचित् = 
once upon a time
कर्हिचित् = 
at any time.  किञ्च = more over, further  किन्तु = but  किन्नु = what indeed  किमुत = how much, more  किंवा = or 
कुतः = from
where कुत्र = where
कुत्रचित् =
somewhere  कृतम् = enough, no more केवलम् = 
only, merely क्व = where  न क्वचित् = nowhere खलु = certainly चिरम्, चिराय, चिरात्, चिरस्य = a long time  चेत् = if जातु = perhaps झटिति =  quickly, at once  तद् = therefore  ततः consequently तत्र = there तथाहि= as for instance तस्मात् = therefore  तर्हि =  then, at the time तावत् = in the first place  तूष्णीम् = silently तेन = on that account  दिवा = 
by the day दिष्ट्या= fortunately दूरम् = at a distance धिक् = fie ध्रुवम् = certainly न = not नञ्= not
नमः = reverence  नहि = not so, not at all  नाना = in various ways नाम = 
by name, indeed नीचैः = gently, softly  नूनम् = 
certainly  नो = not 
परम् = then,
over
परश्वः = 
day after tomorrow  परितः = around परेद्युः = the other day  पर्याप्तम् = sufficiently  पश्चात् = behind, at last  पुनः = again 
पुनः पुनः = again and again पुरः, पुरस्तात्, पुरतः = before, in front  पुरा =  in former time  पूर्वतः =  before, to the East
पूर्वेद्युः = 
yesterday  पृथक् = 
severally प्रतिदिनम् = 
every day प्रत्युत =  on the other hand प्रसह्य 
= forcibly प्राक्  = before, at first प्रातर् = 
in the morning   प्रायः = 
mostly प्रेत्य = after
death बहिः =  outside 
बलात् =
forcibly भूयः =  again and again मा = 
don’t मिथः =  each other 
मिथ्या =  false मुहुः = again and again मृषा = 
falsely, lying यत् = since यतः =  as, since  यत्र = where  यथा = 
as, namely यथाकथा=  somehow  यथाक्रमम्=  in due order  यथातथा =  just as required यदा = when यदि = if (the corresponding is तर्हि 
not ’तदि’)  यावत् = so long as, as soon as
युगपत् = simultaneously रात्रौ = by night  वत् = like वा =  or विना = 
except  विहायसा = 
high up in the sky वृथा =  in vain  वै =  to be sure शम् = ease 
शनैः gently शश्वत् = always श्वः = 
tomorrow  सकृत् = 
once  सत् = well सततम्, सदा = 
always
सद्यः =  at once सना, सनत् = 
eternal सपदि =  the very moment  समन्ततः =  all round समम् 
=  equally  समीपम्, समीपे =  in one’s presence समीचीनं = well, properly
  
सम्प्रति =  now सम्मुखम् = in front सम्यक् = well 
सर्वतः = on
all sides  सर्वत्र = everywehre सर्वथा = by all means, in every way, in every
respect  सर्वदा = 
always सह =  along with 
सहसा = all
at once  सहितम् = together with  साकम् = with  साक्षात् = 
in a bodily form,  सत्यम् = 
truly सार्धम् =  with  साम्प्रतम् = 
now, at present सायम् =  in the evening  सुखम् = happily सुष्ठु =  in a good manner  स्थाने =  properly स्वयम् = 
oneself स्वर् =  heaven स्वस्ति = 
may it all be well  ह = verily, indeed हि =  
because, indeed हेतोः, हेतौ =  on account of 
ह्यः =  yesterday 






Click here to go to the Master Index from where you can access more than 750 posts

FAMILIARIZE YOURSELF WITH SANSKRIT ANNEXURE TO LESSON 10

Posted , updated on

familiarise yourself with Sanskrit
Annexure to Lesson No. 10
(list of nouns of neuter gender ending with ‘अ’)
Read after adding ‘म्’ at
the end e.g. अमृत = अमृतम्
अमृत nectar  अङ्ग limb अञ्जन black color for
the eye अज्ञान  ignorance अन्तःकरण Inner instrument  अन्तर difference, interval अन्न cooked rice अपत्य progeny अब्ज lotus  अभ्र  cloud  अस्त्र weapon असत्य lie  अभय fearlessness अङ्गुलीयक  ring अक्षर letter of the alphabet आसन 
seat आनन face आलस्य laziness आस्तरण bed spread  आवरण covering  आलुक potato  आम्र  mango  आमिष  meat इन्धन firewood इन्द्रिय sense organs  उदर stomach  उद्यान park उपादान  instrument उपधान pillow उपस्थ/स्थः male/female organ ऋण debt 
ऐक्य unity औषध medicine काव्य poetry काञ्चन gold कानन forest कारण cause कार्य effect काष्ठ wood कन्दर/रः cave कुटीर/रः Hut कुमुद lily कुल clan कुसुम flower  कूल bank (of river etc) कुण्ड/ण्डः pit कुण्डल Ear ornament  काण्ड  trunk कुटुम्ब family कमल lotus कज्जल black for the eye कटिसूत्र waistband कङ्कण bracelet कपाट/टः door कौशेय silk कौतुक interest, eagerness क्रीडनक toy  कबन्ध/न्धः trunk क्षेत्र field खाद्य eatable  गृह house  गेह house गरल/लः Poison  गोधन cattle(cow)
wealth गौरव dignity  गद्य  prose  गीत song  गर्त/र्तः pit गोष्ठ place for cows घृत ghee  चित्त mind, memory  चिह्न mark  चक्र  wheel चूर्ण/र्णः powder चन्दन sandal   चरण/णः foot  चातुर्य cleverness  चाञ्चल्य wavering  चौर theft  चलचित्र cinema चरित्र conduct,
character चित्र  picutre  चिबुक lip  छ्त्र umbrells छिद्र hole जल  water  जाल  net  जठर/रः stomach  जङ्गल forest  जीवन life  ज्ञान knowledge  तृण  grass  तोय water तल/लः surface  तल्प/ल्पः bed  ताम्र copper ताम्बूल
tambula  तैल  oil  त्रिकाल Time:
past,present and future त्रिभुवन three
worlds तथ्य Truth तीर arrow तट bank (of river etc) दिन day  दुःख sorrow  दुर्ग fort द्रव्य matter
द्वार door  दारिद्र्य 
poverty  दल/लः group दैव god धन
wealth  ध्यान meditation धैर्य
courage नक्षत्र 
star नगर city नयन eye  नृत्य dance नैपुण्य
expertise  नवनीत fresh butter निम्बूक citrus
fruit नीर water नाटक  drama निकेतन house पत्र leaf पुष्प
flower  पायस/सः
pudding  पात्र  vessel पाप  sin पाताल nether world पद step,
feet पण्य something which can be bought पञ्चत्वं death पानीय  drink पञ्जर  cage  पीठ stool पिशित flesh पिधान lid, cover  पुच्छ/च्छः  tail पुण्डरीक lotus पुरीष excreta  पुस्तक/कः book पद्य poetry पनस
jackfruit फल fruit  बल
strength बीज seed बदर almond बडिश fish
hook भाग्य luck, wealth भाजन vessel
भोजन food भय fear भुवन world भवन house भूगोल/लः globe मित्र friend मांस flesh मुख face मूल root मूल्य value मूत्र urine मल excreta मस्तक/कः head मुकुट crown मरकत emerald मानचित्र map मन्दिर house, temple मस्तिष्क brain युद्ध battle, war यौवन  youth यन्त्र
machine, appliance यान
conveyance, रक्त blood रजत silver  राज्य state रुधिर blood रूप form रत्न
diamond रहस्य secret रूप्यक rupee लावण्य beauty लास्य dance लोष्ट/ष्टः lump
of clay लवण salt लवङ्ग
cardamom लाङ्गूल tail लक्ष्य aim वचन words वन forest वल्कल/लः bark of a tree वसन
clothing व्यसन addiction व्याकरण grammar व्रत/तः vow वस्त्र clothing वातायन
windows विज्ञान science वित्त wealth वि(बि)ल hole in the earth
विवरण description विष poison
वृत्त circle वृन्त
collection व्यजन fan वा(बा)ष्प/ष्पः steam वलय/यः
bracelet वर्ष year  वीर्य valour
वेतन salary शस्त्र weapon
श(स)स्य plants शास्त्र
science शरण refuge  शील good conduct श्रोत्र ear शृङ्ग horn श्राद्ध ritual
to propitiate departed souls शकट/टः cart  शिखरः peak शाक/कः vegetable सुख
happiness सङ्गीत music सामीप्य proximity साक्ष्य witness सादृश्य
similarity सामर्थ्य competence,
capability साहस courage साहित्य literature सीहासन throne सोपान
ladder, steps  सौन्दर्य beauty स्मित smile स्वर्ण  gold स्वास्थ्य health सत्व stamina, sattwa guna सत्य truth  स्थान place स्थल place स्नानागार bathroom संस्कृत Sanskrit स्नान bath हास्य humour हृदय heart हिम snow हल plough

FAMILIARIZE YOURSELF WITH SANSKRIT lesson 10

Posted , updated on

                                FAMILIARISE  YOURSELF WITH
SANSKRIT
                                                             
LESSON –10
We shall look into the vibhakti forms taken by nouns
in the neuter gender ( नपुंसकलिङ्गः)
अकारान्त नपुंसकलिङ्गशब्दः वन (forest)
 Case     Singular     dual    
plural
  प्रथमा       वनम्       वने      वनानि
  द्वितीया      वनम्       वने      वनानि
  तृतीया       वनेन     वनाभ्याम्   वनैः    
  चतुर्थी       वनाय     वनाभ्याम्   वनेभ्यः
  पञ्चमी      वनात्     वनाभ्याम्   वनेभ्यः
  षष्ठी         वनस्य    वनयोः      वनानाम्
  सप्तमी       वने       वनयोः      वनेषु
  सम्बोधना    वन       वने        वनानि
Note:  Except in प्रथमा, द्वितीया and सम्बोधना the forms are derived as in the 
above example 

A  list of  nouns of neuter gender  ending with ’अ’ is given in the annexure to this lesson.   





We have looked at the forms taken by roots of verbs in
the present, future and past tenses.  In
addition to these the roots of verbs change forms to indicate Imperative mood (आज्ञार्थकः), potential mood (विध्यर्थकः) conditional past (क्रियातिपत्त्यर्थकः) 
Imperative mood
                               Singular    
Dual      Plural
to read (1.P)       3rd person    पठतु       पठताम्     पठन्तु
                   2nd
person    पठ         पठतम्     पठत
                   1st  person   पठानि        पठाव     पठाम

अस् to
be(2.P)     3rd
person   अस्तु       स्ताम्       सन्तु
                  2nd
person   एधि        स्तम्         स्त
                  1st person 
असानि      असाव       असाम   
                             
वद् to
speak (1.P)  वदतु  वदताम्   वदन्तु;  वद  वदतम्   वदत; वदानि   वदाव   वदाम
गम् to
go(1.P)  गच्छतु  गच्छताम् गच्छन्तु; गच्छ गच्छतम् गच्छत; गच्छानि गच्छाव गच्छाम
स्था to
stay (1.P) तिष्ठतु   तिष्ठताम्  तिष्ठन्तु; तिष्ठ  तिष्ठतम्  तिष्ठत; तिष्ठानि  तिष्ठाव तिष्ठाम
दा to
give (3.U)  ददातु   दत्ताम् 
 ददतु;  देहि   दत्तम्   दत्त;   ददानि   ददाव   ददाम
लिख् to
wrie(6.P) लिखतु लिखताम् लिखन्तु; लिख  लिखतम् लिखत; लिखानि लिखाव लिखाम       
भू to
be(1.P)     भवतु   भवताम्   भवन्तु;  भव  भवतम्  भवत; भवानि   भवाव  भवाम                                             
                                          

Potential mood (विध्यर्तकः)
पठ्  to read (1.P) पठेत्  पठेताम् पठेयुः  पठेः पठेतम्  पठेत;  पठेयम्  पठेव  पठेम                                
अस् to
be(2.P)    स्यात्  स्याताम् स्युः;  स्याः  स्यातम् स्यात;  स्याम्  स्याव  स्याम
वद् to
speak (1.P) वदेत्  वदेताम्  वदेयुः  वदेः  वदेतम्  वदेत;  वदेयम्  वदेव  वदेम
गम् to
go(1.P)  गच्छेत्  गच्छेताम् 
गच्छेयुः; गच्छेः गच्छेतम् गच्छेत; गच्छेयम् गच्छेव गच्छेम 
स्था to
stay (1.P) तिष्ठेत् तिष्ठेताम् तिष्ठेयुः; तिष्ठेः तिष्ठेतम् तिष्ठेत; तिष्ठेयम् तिष्ठेव  तिष्ठेम

Conditional past 
क्रियातिपत्त्यर्थकः)

पठ् to
read (1.P)   अपठिष्यत्  अपठिष्यताम् अपठिष्यन्
                   अपठिष्यः  
अपठिष्यतम् अपठिष्यत
                  अपठिष्यम्  अपठिष्याव 
अपठिष्याम


वद् to
speak (1.P)       अवदिष्यत्  अवदिष्यताम्  
अवदिष्यन्
अवदिष्यः   अवदिष्यतम्    अवदि‘ष्यत
                         अवदिष्यम्  
अवदिष्याव   
अवदिष्याम
                     


इष् to wish (6.P)        
ऐषिष्यत्  
ऐषिष्यताम्  
ऐषिष्यन्
                         ऐषिष्यः    ऐषिष्यतम्  
ऐषिष्यत
                         ऐषिष्यम्  
ऐषिष्याव    
ऐषिष्याम     

FAMILIARIZE YOURSELF WITH SANSKRIT LESSON 9

Posted , updated on

                                        FAMILIARISE  YOURSELF WITH
SANSKRIT
                                                            LESSON  9
In Lesson 3 we looked at the forms of the pronouns, अहं(I), त्वं(you), सः (he)  and सा (she) in all vibhakties. In this lesson we
shall look at the vibhakti forms of some more pronouns: एषः (this man), यः(who) ,
कः(who), सर्वः (all) अन्यः(other)
अयम्(this)
, इतरः(another)
अपरः
(another) पूर्वः
(earlier one) –  masculine  and feminine genders
                       Masculine               Feminine
               Singular  Dual 
Plural     Singular Dual   Plural
 Nominative      एषः    एतौ     एते       एषा      एते       एताः
 Accusative       एतम्   एतौ    एतान्      एताम्     एते       एताः
 Instrumental     एतेन  एताभ्याम्  एतैः      एतया    एताभ्याम्    एताभिः
 Dative          एतस्मै एताभ्याम् एतेभ्यः     एतस्यै   एताभ्याम्    एताभ्यः
 Ablative        एतस्मात् एताभ्याम् 
एतेभ्यः   एतस्याः  एताभ्याम्   एताभ्यः
 Possessive     एतस्य   एतयोः   एतेषाम्    एतस्याः  एतयोः     एतासाम्
 Locative        एतस्मिन्  
एतयोः   एतेषु    एतस्याम् एतयोः      एतासु
                       
                      
Masculine             
Feminine  
             
Singular  Dual   Plural   
Singular Dual  Plural
 Nominative      यः     यौ       ये         या    ये     याः
 Accusative       यम्     यौ      यान्      याम्    ये     याः
 Instrumental     येन  याभ्याम्      यैः      यया  याभ्याम्  याभिः
 Dative          यस्मै याभ्याम्     येभ्यः     यस्यै  याभ्याम्  याभ्यः 
 Ablative         यस्मात् याभ्याम्  
येभ्यः     यस्याः याभ्याम्  याभ्यः
 Possessive      यस्य   ययोः     येषाम्     यस्याः  ययोः   यासाम्
 Locative         यस्मिन्  ययोः     येषु      यस्याम्  ययोः  यासु
                       
Masculine                Feminine
            Singular  
Dual   Plural     Singular     Dual      
Plural     
 Nominative    कः      कौ      के         का          के         काः
 Accusative   कम्       कौ     कान्        काम्        के         काः
 Instrumental 
केन   काभ्याम्     
कैः        कया    काभ्याम्     काभिः
 Dative       कस्मै   काभ्याम्    केभ्यः      कस्यै     काभ्याम्     काभ्यः
 Ablative     कस्मात्  काभ्याम्    केभ्यः      कस्याः   काभ्याम्     काभ्यः
 Possessive  कस्य      कयोः    केषाम्      कस्याः       कयोः   कासाम्
 Locative     कस्मिन्    कयोः     केषु      कस्याम्      कयोः       कासु
                  
Masculine                                  Feminine  
             Singular     Dual      
Plural    Singular     Dual      
Plural          
 Nominative      सर्वः       सर्वौ        सर्वे       सर्वा       सर्वे         सर्वाः
 Accusative       सर्वम्       सर्वौ       सर्वान्    
सर्वाम्     
सर्वे         सर्वाः
 Instrumental     सर्वेण     सर्वाभ्याम्     सर्वैः      सर्वया      सर्वाभ्याम्   सर्वाभिः 
 Dative         सर्वस्मै     सर्वाभ्याम्    सर्वेभ्यः     सर्वस्यै      सर्वाभ्याम्   सर्वाभ्यः   
 Ablative         सर्वस्मात्   सर्वाभ्याम्    सर्वेभ्यः    सर्वस्याः    सर्वाभ्याम्   सर्वाभ्यः
 Possessive      सर्वस्य     सर्वयोः      सर्वेषाम्     सर्वस्याः     सर्वयोः    सर्वासाम्
 Locative        सर्वस्मिन्    सर्वयोः       सर्वेषु     स्रर्वस्याम्    सर्वयोः    सर्वासु
                       
Masculine                         
Feminine 
             Singular     Dual      
   Plural      Singular     Dual   
   Plural   
    
 Nominative      अन्यः      अन्यौ       अन्ये        अन्या      अन्ये       अन्याः
 Accusative       अन्यम्      अन्यौ      अन्यान्      अन्याम्     अन्ये       अन्याः  
 Instrumental   अन्येन     अन्याभ्याम्    
अन्यैः      अन्यया     अन्याभ्याम्   अन्याभिः
 Dative       अन्यस्मै     अन्याभ्याम्    अन्येभ्यः     अन्यस्यै    अन्याभ्याम्   अन्याभ्यः
 Ablative      अन्यस्मात्   अन्याभ्याम्   
अन्येभ्यः     अन्यस्याः  
अन्याभ्याम्  
अन्याभ्यः
 Possessive   अन्यस्य     अन्ययोः      अन्येषाम्     अन्यस्याः   अन्ययोः      अन्यासाम्
 Locative     अन्यस्मिन्    अन्ययोः       अन्येषु      अन्यस्याम्   अन्ययोः     अन्यासु
                      
Masculine                         
Feminine                  
              Singular     Dual   
Plural     Singular    Dual  
   Plural    
 Nominative      अयम्     इमौ       इमे        इयम्      इमे        इमाः
 Accusative        इमम्     इमौ      इमान्        इमाम्     इमे        इमाः
 Instrumental      अनेन    आभ्याम्   
एभिः      अनया     आभ्याम्   आभिः
 Dative            अस्मै    आभ्याम्    एभ्यः     अस्यै      आभ्याम्   आभ्यः
 Ablative         अस्मात्    आभ्याम्    एभ्यः     अस्याः     आभ्याम्   आभ्यः
 Possessive      अस्य      अनयोः     एषाम्     अस्याः     अनयोः    आसाम्
 Locative        अस्मिन्     अनयोः     एषु       अस्याम्    अनयोः    आसु
                                       Masculine
                                                                        Feminine
             Singular     Dual      
   Plural       Singular     Dual    
  Plural     
 Nominative     इतरः      इतरौ          इतरे           इतरा      
इतरे       इतराः
 Accusative      इतरम्      इतरौ           इतरान्         इतराम्      इतरे       इतराः
 Instrumental  
 इतरेण     इतराभ्याम्     
इतरैः          इतरया    इतराभ्याम्  इतराभिः
 Dative          इतरस्मै     इतराभ्याम्   
इतरेभ्यः       इतरस्यै   
इतराभ्याम् 
इतराभ्यः
 Ablative        इतरस्मात्    इतराभ्याम्    इतरेभ्यः       इतरस्याः   इतराभ्याम्  इतराभ्यः
 Possessive     इतरस्य      इतरयोः      इतरेषाम्       इतरस्याः    इतरयोः    इतरासाम्
 Locative        इतरस्मिन्    इतरयोः      इतरेषु         इतरस्याम्   इतरयोः    इतरासु
Nominative      अपरः   अपरौ        अपरे        अपरा      अपरे     अपराः
 Accusative      अपरम्   अपरौ      अपरान्   
   अपराम्    अपरे     अपराः
 Instrumental 
अपरेण     अपराभ्याम्    अपरैः     अपरया   अपराभ्याम्  अपराभिः
 Dative     
अपरस्मै     अपराभ्याम्   अपरेभ्यः
   अपरायै   अपराभ्याम् 
अपराभ्यः
 Ablative    
अपरस्मात्    अपराभ्याम्  अपरेभ्यः   अपरायाः  अपराभ्याम्
अपराभ्यः
 Possessive  अपरस्य      अपरयोः    अपरेषाम्
   अपरायाः  अपरयोः   अपरासाम्
 Locative     अपरस्मिन्    अपरयोः      अपरेषु    अपरस्मिन् अपरयोः  अपरासु
                        Masculine                           Feminine
             Singular     Dual  
Plural     Singular    
Dual       Plural     
 Nominative   
पूर्वः      पूर्वौ        पूर्वे          पूर्वा        पूर्वे         पूर्वाः
 Accusative   पूर्वम्      पूर्वौ        पूर्वान्  
      पूर्वाम्      पूर्वे          पूर्वाः
 Instrumental  
पूर्वेण      पूर्वाभ्याम्    
पूर्वैः       पूर्वया      पूर्वाभ्याम्  पूर्वाभिः
 Dative       
पूर्वस्मै      पूर्वाभ्याम् 
 पूर्वेभ्यः
     पुर्वायै     
पूर्वाभ्याम्  पूर्वाभ्यः
 Ablative     
पूर्वस्मात्    पूर्वाभ्याम्   पूर्वेभ्यः      पूर्वायाः      पूर्वाभ्याम्  पूर्वाभ्यः
 Possessive   पूर्वस्य      पूर्वयोः   
 पूर्वेषाम्
     पूर्वायाः     
पूर्वयोः    पूर्वासाम्
 Locative      पूर्वस्मिन्    पूर्वयोः     पूर्वेषु        पूर्वस्याम्    पूर्वयोः    पूर्वासु
Past tense
In
Lesson 5  we  looked at the forms taken by roots of certain
verbs in the present and in Lesson 6 we studied the future tense forms.  We shall now look at the past tense forms
of  the roots of some verbs:
Number indicates the group  P= परस्मैपद A=आत्मनेपद U=उभयपद
                      
Singular       dual     plural  
भू to be (1.P)          अभवत्      अभवताम्     अभवन्
                      
अभवः       अभवतम्      अभवत 
                      
अभवम्      अभवाव       अभवाम
पठ्  to read (1.P)      अपठत्       अपठताम्   अपठन्
                      
अपठः       अपठतम्    अपठत
                      
अपठम्       अपठाव    अपठाम
वद्  to speak (1.P)     अवदत्        अवदताम्   अवदन्
                       अवदः         अवदतम्   अवदत
                       अवदम्        अवदाव     अवदाम्
गम्  to go (1.P)       अगच्छत्      अगच्छताम्  अगच्छन्
                       अगच्छः      अगच्छतम्   अगच्छत
                       अगच्छम्      अगच्छाव    अगच्छाम
दृश् to see
(1.P)        अपश्यत्     अपश्यताम्     अपश्यन्
                      
अपश्यः      अपश्यतम्     अपश्यत
                      
अपश्यम्      अपश्याव      अपश्याम   
सेव् to
serve(1.A)       असेवत      असेवेताम्     असेवन्त
                      
असेवथाः     असेवेथाम्     असेवध्वम्
                      
असेवे        असेवाहि      असेवामहि 
लभ् to gain
(1.A)       अलभत      अलभेताम्     अलभन्त     
                      
अलभथाः     अलभेथाम्     अलभध्वम्
                      
अलभे        अलभावहि     अलभामहि
      
नृत्  to dance (4.P)    अनृत्यत्    अनृत्यताम्       अनृत्यन् 
                      
अनृत्यः    अनृत्यतम्        अनृत्यत
                      
अनृत्यम्    अनृत्याव        अनृत्याम
मन् to
think (4.A)     अमन्यत  अमन्येताम्   अमन्यन्त      
                    
अमन्यथाः अमन्येथाम्   अमन्यध्वम् 
                    
अमन्ये   अमन्यावहि    अमन्यामहि 
शक्  to be able (5.P)  अशक्नोत्     अशक्नुताम्  अशक्नुवन्
                      
अशक्नोः      अशक्नुतम्   अशक्नुत
                      
अशक्नवम्      अशक्नुव    अशक्नुम
श्रु to hear
(5.P)        अशृणोत्      अशृणुताम्   अशृण्वन्
                      
अशृणोः       अशृणुतम्   अशृणुत
                      
अशृणवम्      अशृणुव    अशृणुम        
                   
इष्  to desire (6.P)     ऐच्छत्     ऐच्छताम्     ऐच्छन्
                      
ऐच्छः     ऐच्छतम्      ऐच्छत
                      
ऐच्छम्     ऐच्छाव      ऐच्छाम
पृच्छ्  to ask (6.P)     अपृच्छत्   अपृच्छताम्    अपृच्छन्  
                      
अपृच्छः   अपृच्छतम्     अपृच्छत
                      
अपृच्छम्   अपृच्छाव      अपृच्छाम  
कृ   to do (8.U)       अकरोत्   अकुरुताम्   अकुर्वन्
                     
अकरोः    अकुरुतम्   अकुरुत               
                     
अकरवम्   अकुर्व     अकुर्म   
ज्ञा  to know (9.U)     अजानात्  अजानीताम्  अजानन्
                      
अजानाः  अजानीतम्   अजानीत
                      
अजानाम्  अजानीव    अजानीम
क्री  to buy (9.U)      अक्रीणात्
 अक्रीणाताम्  अक्रीणन् 
                     
अक्रीणाः   अक्रीणीतम्   अक्रीणीत
                     
अक्रीणाम्  अक्रीणीव     अक्रीणीम

FAMILIARIZE YOURSELF WITH SANSKRIT LESSON 8A

Posted , updated on

FAMILIARISE  YOURSELF WITH SANSKRIT
                                                       
LESSON -8A
इकारान्तस्त्रीलिङ्गशब्दः  मति  (mind)
          Singular       Dual         Plural   
प्रथमा       मतिः          मती        मतयः        
द्वितीया      मतिम्         मती         मतीः
तृतीया      मत्या         मतिभ्याम्     मतिभिः
चतुर्थी     मत्यै, मतये     मतिभ्याम्     मतिभ्यः
पञ्चमी    मत्याः, मतेः     मतिभ्याम्     मतिभ्यः
षष्ठी      मत्याः, मतेः      मत्योः       मतीनाम्
सप्तमी    मत्याम्, मतौ     मत्योः       मतिषु
संबोधनम्    मते          मती         मतयः 
Here are some feminine nouns ending
in ‘इ’ which take their
Vibhakti  forms as
indicated above:
अङ्गुलि/ली  finger अवनि[नी  earth अनुरक्ति love आर्ति misery, distress आसक्ति attachment
आकृति form आहुति
offering into fire उन्नति
prosperity उत्पत्ति
creation ऋद्धि
abundance
कटि/टी waist कान्ति radiance कीर्ति fame कृति composition कृषि
agriculture क्षिति earth
खनि mine गति
movement ग्लानि sorrow
च्युति fall जाति  caste तृप्ति  satisfaction,
satiety द्युति  brightness दृष्टि sight धूलि  dust नति
prostration नियति  nature निवृत्ति
retirement पङ्क्ति line पद्धति method, system प्रणति  prostration प्रवृत्ति action प्रीति  affection,
love पूति  bad प्रतीति
appearance बुद्धि
intelligence भक्ति  devotion
भूमि  land भ्रुकुटि/टी  brows भीति  fear भ्रान्ति confusion, delusion मुक्ति liberation
मूर्ति  idol, form मुष्टि  fist यष्टि staff, rod युक्ति ruse,
strategy युवति/ती young woman

रति love,
lovemaking रात्रि/त्री  night रीति custom रुचि  taste राजनीति  politics लहरि/री wave लिपि script विपत्ति  accident विरक्ति indifference, detachment विभूति wealth वेणि/णी braided hair  वेदि/दी stage,
व्यक्ति  individual वनस्पति trees वृष्टि  rain विस्मृति 
loss of memory शक्ति  strength शुद्धि  purity शुक्ति  oyster शान्ति  peace श्रुति ears, Vedas सिद्धि
achievement समिति  committee स्तुति  praise सृष्टि creation स्थिति
stability, समाप्ति end स्मृति remembrance, memory सुषुप्ति 
deep sleep सम्पत्ति  wealth समष्टि
aggregate सन्तति
children स्वीकृति
acceptance
ईकारान्तस्त्रीलिङ्गशब्दः  नदी  (river)
          Singular       Dual         Plural   
प्रथमा       नदी          नद्यौ          नद्यः                
द्वितीया      नदीम्         नद्यौ         नदीः
तृतीया      नद्या         नदीभ्याम्     नदीभिः
चतुर्थी       नद्यै         नदीभ्याम्     नदीभ्यः
पञ्चमी      नद्याः        नदीभ्याम्     नदीभ्यः
षष्ठी         नद्याः        नद्योः        नदीनाम्
सप्तमी     नद्याम्         नद्योः         नदीषु
संबोधनम्    नदि         नद्यौ           नद्यः 
Here are some feminine nouns ending
in ‘ई’ which take their
Vibhakti  forms as
indicated above:
अटवी     forest  
आमलकी gooseberry कबरी locks of hair  कर्तरी scissors कर्कटी crab कुमारी  unmarried girl कदली  banana कर्त्री  doer
(female) कामिनी woman,lover
कौमुदी   moonlight 
काली     Goddess Kali केतकी  a kind of
flower कमलिनी  pond full of lotus कस्तूरी 
kasturi कलशी pot  कुञ्ची  key कुक्कुटी  hen कूपी  well खर्जूरी date
palm गृहिणी housewife  गर्दभी  she donkey गायत्री 
Gayatri mantra गोष्ठी
assembly of persons 
चतुर्दशी   14th day of the fortnight जननी   mother टिप्पणी  
commentary  तर्जनी           fourth
finger  तरङ्गिणी 
river  तुलसी tulasi plant  तरुणी   young woman दासी  maid servant  दात्री   giver (female) दौहित्री  
daughter’s daughter  देवी                goddess  दूती
messenger (female) धरणी
earh  धात्री step mother धमनी’ blood
vesselनगरी
city  नारी woman  निर्झरिणी stream नप्त्री great grand daughter पयस्विनी river पुरी city पौत्री son’s
daughter प्राची East पितामही father’s mother पदवी path, position पुत्री
daughter भगिनी sister
भारती
speech, words भवानी
Parvati भवती
respectful address to a woman  भगवती goddess मही earth महिषी wife मञ्जरी
blossom मार्जनी broom मालती a flower मन्त्रिणी
minister (female)  मर्कटी she monkey मातामही
mother’s mother  मुरली flute मेदिनी earth यामिनी night रजनी night राज्ञी queen राजधानी
capital राक्षसी
demoness लेखनी pen वाणी speech वाहिनी
Conveyance व्याघ्री
tigress वंशी flute शर्वरी night  श्रेणी line शुण्ठी ginger
शाटी saree सखी friend (female) सहचरी female companion सिंही lioness सौदामिनी
lightning स्थाली plate सामग्री provisions सूची needle सरस्वती
Goddess of learning हरिणी doe हरीतकी  one of the
herbs in triphala churna

          Singular       Dual         Plural   
प्रथमा       धेनुः          धेनू          धेनवः                
द्वितीया      धनुम्         धेनू           धेनूः
तृतीया       धेन्वा        धेनुभ्याम्     धेनुभिः
चतुर्थी   धेन्वै, धेनवे       धेनुभ्याम्     धेनुभ्यः
पञ्चमी  धेन्वाः, धेनोः      धेनुभ्याम्     धेनुभ्यः
षष्ठी     धेन्वाः धेनोः       धेन्वोः      धेनूनाम्
सप्तमी   धेन्वाम्, धेनौ      धेन्वोः        धेनुषु
संबोधनम्    धेनो          धेनू          धेनवः 
Some other –उकारान्तस्त्रीलिङ्गशब्दाः
कुहु, चञ्चु, जम्बु, तनु, रज्जु, रेणु, स्नायु, हनु
ऊकारान्तस्त्रीलिङ्गशब्दः  वधू  (bride)
          Singular       Dual         Plural
प्रथमा       वधूः          वध्वौ          वध्वः                
द्वितीया      वधूम्         वध्वौ          वधूः
तृतीया      वध्वा        वधूभ्याम्       वधूभिः
चतुर्थी      वध्वै         वधूभ्याम्       वधूभ्यः
पञ्चमी     वध्वाः        वधूभ्याम्       वधूभ्यः
षष्ठी        वध्वाः        वध्वोः         वधूनाम्   
सप्तमी      वध्वाम्        वध्वोः          वधुषु
संबोधनम्    वधु          वध्वौ          वध्वः
Some other –ऊकारान्तस्त्रीलिङ्गशब्दाः
कुहू, चञ्चू, चमू, तनू, पुत्रवधू, पुत्रसू, प्रसू, यवागू, वीरसू, श्वश्रू, हनू
  

FAMILIARIZE YOURSELF WITH SANSKRIT LESSON 8

Posted , updated on

                              FAMILIARISE  YOURSELF WITH SANSKRIT
                                                       
LESSON -8
We have
seen the forms taken by nouns of masculine gender in the eight vibhakties.  We shall now see the forms taken by
nouns  of feminine gender. The majority
of such nouns end in ‘आ’ or ‘इ’ or ’ई’    
  
आकारान्तस्त्रीलिङ्गशब्दः  माला  (garland)
          Singular    Dual        
Plural   
प्रथमा       माला      माले          मालाः
द्वितीया      मालाम्     माले          मालाः
तृतीया      मालया    मालाभ्याम्      मालाभिः
चतुर्थी      मालायै    मालाभ्याम्      मालाभ्यः
पञ्चमी     मालायाः   मालाभ्याम्      मालाभ्यः
षष्ठी        मालायाः     मालयोः      मालानाम्
सप्तमी       मालायाम्   मालयोः      मालासु
संबोधनम्    माले       माले        मालाः 
Here are some feminine nouns ending
in ‘आ’ which take their
Vibhakti  forms as
indicated above:
अर्चना
worshipping अजा she
goat अपेक्षा
request  अनामिका second finger in the palm
अनुकम्पा
sympathy अवज्ञा
derision असूया envy अनिद्रा sleeplessness अस्वस्थता indisposition अट्टालिका high rise building. आशा desire, hope आस्था faith इच्छा desireईर्ष्या
jealousy उत्कण्ठा
anxiety उपमाcomparison
उपेक्षा
neglect उमा
Parvati उषा early  Morning एकाग्रता concentration कन्या unmarried girl कुरुणा
kindness, mercy

कविता poetry
कान्ता  wife कृतज्ञता
gratefulness कृपा
kindness कुल्या  canal कृतघ्नता
ungratefulness कथा story क्रीडा play क्रिया action
कल्पना
imagination कामना desire
क्षमा
forgiveness, patience क्षुधा hunger
गदा  mace गवेषणा
research गाथा story गुहा  cave ग्रीवा  neck गोवत्सा she calf गोशाला place where cows are kept  घृणा
kindness, disgust घण्टा bell चिता  funeral pyre चिन्ता worry चेष्टा
activity चपला
lightning  चर्चा  discussion चिकित्सा 
treatment of disease चेतना consciousness
छाया  shade छुरिका knife जटा matted hair जनता people
जाया wifeजिज्ञासा 
desire to  know जिह्वा tongue  जीविका livelihood  ज्योत्स्ना moonlight ज्वाला flame जङ्घा calf
जरा aging जडता numbness जलक्रीडा water
sport झञ्झा storm ढक्का percussion instrument. तन्द्रा indolence तमिस्रा dark night तारा star तितिक्षा  endurance
तूलिका  writing pen तृष्णा thirst,greed तीव्रता  intensity तपस्या penance तुला scale
तालिका list दशा condition, state दया kindness द्राक्षा grapes
देवता god धारा flow, stream
धरा Earth नासा nose नासिका  nose नीहारिका dew नौका boat नायिका
heroine    
नम्रता
humility निद्रा sleep निष्ठा firmess पूर्णिमा full
moon पुत्तलिका idol पिपीलिका ant
प्रज्ञा
intelligence पिपासा thirst
प्रतियोगिता  competition 
परिचारिका maid
servant
प्रतिमा idol प्रतिपदा first day of the fortnight पीडा pain पुस्तिका  book पट्टिका  list
प्रशंसा  praise प्रेरणा
motivation प्रार्थना prayer
पृच्छा
question परम्परा
continuity
प्रसन्नता joy,
glee प्रतिज्ञा
promise फणा hood
of a serpent बाधा
difficulty, impediment
बालिका girl बाला girl बुभुक्षा  desire to eat भार्या wife भाषा  language भिक्षा alms
भ्रूलता  eyebrows माया delusion मदिरा
intoxicating drink मनीषा  high intelligence
मरीचिका mirage
मर्यादा limit,
bounday, respect महिला  woman  मुक्ता pearl
मुद्रा money मृत्तिका soil, mud मक्षिका fly मृगया hunting मेधा
retentive brain
मसूरिका pox मात्रा measure मञ्जूषा vessel
मल्लिका  jasmine flower याच्ञा begging
यवनिका  screen यात्रा travel
यातना  torture रेखा  line रसना tongue, taste
रक्षा
protection रथ्या  street लता  creeper लज्जा  shyness, shame
ललना  woman
लालसा
intense desire वनिता woman वसुधा  earth वाञ्छा desire विद्या
learning
वन्दना  worship वेला tide विष्ठा
excreta  विधवा  widow वन्ध्या barren woman
वासना  tendencies व्यथा sorrow, grief, pain व्यवस्था system, arrangement
शिक्षा
education शय्या bed शाखा  branch शाला hall शिखा tuft
of hair शिला rock
शोभा
brilliance शीघ्रता speed शर्करा sugar शुण्डा trunk
(of elephant) श्रद्धा faith
शृङ्खला chain शुश्रूषा service सभा  assembly सिकता sand सुधा honey सेना army

सारिका parrot
स्पर्धा  competition सेविका female service provider सुता daughter
सन्ध्या
twilight period स्पृहा desire
सभ्यता
decency समस्या
problem सेवा  service
सहिष्णुता
endurance सीमा limit,
boundary सिता  sugar हरिद्रा
turmeric

FAMILIARIZE YOURSELF WITH SANSKRIT LESSON 7

Posted , updated on

               FAMILIARISE  YOURSELF WITH 
SANSKRIT                                            
                                    
LESSON   7
                                     
In a previous lesson we looked at the different forms nouns of masculine
gender ending with ‘अ’ take in the eight vibhakties (including the
vocative).  We shall now look at nouns of
masculine gender ending with ‘इ’  and ‘उ’  and ‘ऋ’
इकारान्तः पुल्लिङ्ग शब्दः  ’कवि’ (poet)
          Singular    Dual        
Plural   
प्रथमा       कविः      कवी           कवयः
द्वितीया      कविं       कवी           कवीन्
तृतीया      कविना     कविभ्याम्       कविभिः
चतुर्थी       कवये      कविभ्याम्       कविभ्यः
पञ्चमी      कवेः       कविभ्याम्       कविभ्यः
षष्ठी         कवेः       कव्योः         कवीनाम्
सप्तमी       कवौ        कव्योः         कविषु
संबोधनम्   हे कवे       हे कवी         हे कवयः 
Here are some masculine nouns ending
in ‘इ’ which take their
Vibhakti  forms as
indicated above:
अतिथि guest  अरि enemy अलि honey
bee असि sword अहि snake
अञ्जलि salutation अवधि interval अराति enemy आधि mental strain
उदधि ocean उपाधि title, attribute कपि monkey कलि the age
of Kali
गिरि mountain ग्रन्थि knot जलधि  sea धनपति Kubera,
rich person
ध्वनि  sound  निधि  treasure नृपति king परिधि
boundary, limit, edge प्रजापति Brahma प्रतिनिधि representative पाणि hand बलि offering बृहस्पति  guru of devas  व्रीहि paddy भूपति  king यति
sanyasin रवि sun रश्मि  ray शशि  moon विधि  Brahma, fate,
order
वह्नि  fire व्याधि disease
सारथि
charioteer, driver सन्धि peace treaty
Joining सन्निधि
proximity सेनापति army chief  
उकारान्तः पुल्लिङ्ग शब्दः  ’शम्भु’  (Lord Shiva)
         Singular    Dual        
Plural
प्रथमा       शम्भुः     शम्भू       शम्भवः    
द्वितीया      शम्भुं     शम्भू        शम्भून्
तृतीया      शम्भुना   शम्भुभ्याम्    शम्भुभिः
चतुर्थी      शम्भवे    शम्भुभ्याम्    शम्भुभ्यः        
पञ्चमी     शम्भोः    शम्भुभ्याम्    शम्भुभ्यः 
षष्ठी        शम्भोः    शम्भ्वोः      शम्भूनाम्
सप्तमी      शम्भौ     शम्भ्वोः      शम्भुषु
संबोधनम्   हे शम्भो   हे शम्भू     हे शम्भवः 
   
Here are some masculine nouns ending
in ‘उ’ which take their
Vibhakti  forms as
indicated above:
अणु atom इक्षु sugarcane गुरु  teacher  चण्डांशु  sun  जन्तु  creature
तन्तु thread तरु tree  दस्यु  decoit देवदारु  a particular
tree  धातु metal प्रभु  Lord बन्धु friend बाहु  arm बिन्दु  drop, point भानु  sun
भिक्षु beggar मृत्यु death, Yama रिपु enemy रेणु particle वटु  brahmachari
 वायु  air विभु  all-pervading विधु moon शत्रु enemy
शिशु  baby सिन्धु  sea, ocean सूनु  son सेतु  dam हेतु cause
Hear are some adjectives ending in ‘उ’.  These also take their vibhakti forms
as in शम्भु in their masculine form.   Pl remember that adjectives change form
according to the number, gender, and person of the objects they qualify.
कृपालु  kind   दयालु  kind  श्रद्धालु
 faithful 
निद्रालु  sleepy भयालु  afraid संशयालु  doubting जिज्ञासु wanting
to know  पिपासु thirsty
मुमूर्षु  wanting to die बुभुक्षु wanting
to eat  लघु light पङ्गु lame भीरु fearful
 युद्धेच्छु
wanting to fight  युयुत्सु wanting to fight
ऋकारान्तः पुल्लिङ्ग शब्दः  ’पितृ’
           Singular    Dual     
Plural  
प्रथमा       पिता      पितरौ        पितरः   
द्वितीया      पितरम्    पितरौ        पितॄन्
तृतीया       पित्रा     पितृभ्याम्      पितृभिः  
चतुर्थी       पित्रे      पितृभ्याम्      पितृभ्यः
पञ्चमी      पितुः     पितृभ्याम्      पितृभ्यः
षष्ठी         पितुः     पित्रोः         पितॄणाम्
सप्तमी       पितरि    पित्रोः         पितृषु
संबोधनम्   हे पितः    हे पितरौ       हे पितरः 
Here are some masculine nouns ending
in ’ऋ’ which take their
Vibhakti  forms as
indicated above:
भ्रातृ (brother)  जामातृ
(son-in-law) देवृ (husband’s brother) नृ(man)
The following feminine gender nouns
also take their forms as per ‘पितृ’
मातृ  mother दुहितृ  daughter यातृ
husband’s brother’s wife
ननन्दृ (husband’s or wife’s sister)  However the 
exception is in  द्वितीया बहुवचनम् of the above words which ill be मातॄः,दुहितॄः, यातॄःand ननन्दॄ: 
ऋकारान्तः पुल्लिङ्ग शब्दः  ’दातृ’
         Singular    Dual        
Plural
प्रथमा       दाता      दातारौ        दातारः   
द्वितीया    दातारम्      दातारौ        दातॄन्    
तृतीया      दात्रा       दातृभ्याम्     दातृभिः  
चतुर्थी       दात्रे       दातृभ्याम्     दातृभ्यः
पञ्चमी      दातुः      दातृभ्याम्     दातृभ्यः
षष्ठी         दातुः      दात्रोः        दातॄणाम्       
सप्तमी       दातरि     दात्रोः         दातृषु
संबोधनम्   हे दातः    हे दातारौ       हे दातारः
Here are some masculine nouns ending
in ’ऋ’ which take their
Vibhakti  forms as
indicated above:
कर्तृ doer   क्रेतृ
seller   गन्तृ one who
goes छेत्तृ one who cuts   जेतृ  winner ज्ञातृ knower  द्रष्टृ  seer   द्वेष्टृ one who
hates   धातृ one who
supports नियन्तृ controller  नेतृ  leader अभिनेतृ actor श्रोतृ  one who hears सवितृ sun स्रष्टृ creator
हर्तृ one who
snatches होतृ one who offers ghee into fire in sacrifices.  

FAMILIARIZE YOURSELF WITH SANSKRIT LESSON – 6

Posted , updated on

                                              FAMILIARISE
 YOURSELF 
 WITH  SANSKRIT
                                                                       LESSON – 6
We shall
now look at the future tense forms of some of the verbs we studied in Lesson 5
                                  
Singular    dual    plural
पठ्   to read, to study    3rd person     पठिष्यति   पठिष्यतः  पठिष्यन्ति     
                          2nd
person    पठिष्यसि   पठिष्यथः   पठिष्यथ     
                          1st
person     पठिष्यामि   पठिष्यावः  पठिष्यामः 
Example:
छात्रः पुस्तकं पठिष्यति   Student will read the book
छात्रौ पुस्तकं पठिष्यतः   Those two students will read
the book
छात्राः पुस्तकं पठिष्यन्ति  Students will read the book
त्वं पुस्तकं पठिष्यसि    You will read the book
युवां पुस्तकं पठिष्यथः   You  two will read the book
यूयं पुस्तकं पठिष्यथ    All of you will read the book
अहं पुस्तकं पठिष्यामि    I shalll read the book
आवां पुस्तकं पठिष्यावः   We two shall read
the book
वयं पुस्तकं पठिष्यामः    We shall read the book
Exercise1: Write sentences (as per example given
above) using the following roots:
वद्   to talk                     वदिष्यति    वदिष्यतः    वदिष्यन्ति  
etc.
खाद्  to eat                     खादिष्यति   खादिष्यतः 
  खादिष्यन्त्ति etc.
चल्  to walk, to move           चलिष्यति    चलिष्यतः    चलिष्यन्ति
etc. 
रक्ष्  to protect                   रक्षिष्यति    रक्षिष्यतः    रक्षिष्यन्ति etc.
जल्प्  to prattle                  जल्पिष्यति   जल्पिष्यतः  जल्पिष्यन्ति etc.
तप् to
shine, to heat             तप्स्यति    
तप्स्यतः     
तप्स्यन्ति etc
शप्  to curse                    शप्स्यति     शप्स्यतः     
शप्स्यन्ति etc.
Write the future tense forms of the following roots:
क्रीड्   to play धाव् to run अर्ज to
earn गर्ज् to roar अर्च् to
worship फल् to bear fruit स्खल्  to trip ज्वल् to burn